Η αρχαία Ελληνική ψυχή ζει ακόμα και εκεί που λίγοι μπορούν να σκεφτούν.

Η αρχαία Ελληνική ψυχή ζει ακόμα και εκεί που λίγοι μπορούν να σκεφτούν.

Όσα χρόνια και αν πέρασαν η Ελληνική ψυχή δεν έπαψε να χτυπά ακόμα και μέσα στο κόρφο του χριστιανικού βυζαντίου ακόμα και μέσα  στην ιεραρχία των χριστιανών ιερωμένων . Μάλιστα ακόμα και επίσκοποι που ήταν μακριά από την ιεραρχία έδειξαν να χτυπά μέσα τους πρώτα η αρχαία Ελληνική καρδιά των προγόνων και μετά η θρησκευτική. Τρανταχτό παράδειγμα είναι ο επίσκοπος Έλους Άνθιμος Σκαλιστήρης .  

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τριπολιτσάς παρομοίαζε στους στρατιώτες τα τείχη της πόλης με τον παράδεισο και τους ευλογούσε όχι με το χέρι του, ως είθισται, αλλά με το όπλο. Επίσης επέτρεπε στη Θεία Κοινωνία μόνο σε όποιον φόνευε Τούρκο στρατιώτη.

 

Δεν είναι τυχαίο ότι δεν είναι σε εμφανή σημείο στη Σπάρτη

Έλους Άνθιμος (1821)

O Έλους Άνθιμος ήταν επίσκοπος και αγωνιστής της Επανάστασης του 1821.Καταγόταν από το Στενό Αρκαδίας (χωριό λίγο έξω από την Τρίπολη) και ήταν γόνος της οικογένειας Σκαλιστήρη.

Κατά τις παραμονές της Επανάστασης, όντας επίσκοπος Έλους στην επαρχία της Μονεμβασιάς, όπως και μερικοι άλλοι

αρχιερείς, όχι μόνο επέτρεπε στους κληρικούς της επισκοπής του να διαβάζουν δεήσεις και ευχές στους ναούς υπέρ των ελληνικών όπλων που μάχονταν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες αλλά είχε συγγράψει τέτοιες ευχές και ο ίδιος. Άξιο αναφοράς είναι και το παρακάτω περιστατικό που παραθέτει ο Φωτάκος:λίγες ημέρες πριν την έναρξη του Αγώνα στην Πελοπόννησο, παρουσιάστηκε στον Άνθιμο (ο οποίος τότε παρίστανε τον άρρωστο για να αποφύγει την κλήση του στην Τριπολιτσά) Τούρκος πράκτορας, προσποιούμενος τον χριστιανό που ήθελε να εξομολογηθεί. Κάποια στιγμή, ο εξομολογούμενος ρώτησε τον Άνθιμο ως πότε θα ανέχονται οι ραγιάδες τον τουρκικό ζυγό. Ο Άνθιμος, τότε, αφού χρησιμοποίησε τον κώδικα επικοινωνίας της Φιλικής Εταιρείας και διαπίστωσε ότι ο πράκτορας δεν ανταποκρινόταν, αντιλήφθηκε την πραγματική του ταυτότητα και άρχισε να τον συμβουλεύει να μην κολάζεται με τέτοιες σκέψεις καθώς ο Θεός έβαλε για το καλό των πιστών ραγιάδων τον σουλτάνο στο κεφάλι τους. Έτσι, κατάφερε με την φαινομενικά δουλοπρεπή του απάντηση να τον καθησυχάσει.

Με την έναρξη της Επανάστασης ευλόγησε αρχικά τους ενόπλους της Μονεμβασιάς και στη συνέχεια μετέβη στα Βέρβαινα όπου συμμετείχε στη σύσταση του εκεί στρατοπέδου. Μετά δε τη μάχη του Λεβιδίου βρέθηκε στις Σπέτσες και στην Ύδρα με σκοπό να πείσει τους τοπικούς άρχοντες να λάβουν μέρος στον Αγώνα. Στην Ύδρα συνέδραμε τον Αντώνη Οικονόμου, εμψύχωσε τους κατοίκους και βοήθησε στο συμβιβασμό μεταξύ του λαού και των τοπικών αρχόντων. Συμμετείχε τον Μάιο του 1821 στη συνέλευση των Καλτεζών και μετά την ολοκλήρωση των διεργασιών της, κατά τη διάρκεια της δοξολογίας, πήρε δύο όπλα και σταυρώνοντάς αυτά επί μιας εικόνας του Χριστού είπε, μέσα σε συγκινησιακά φορτισμένη ατμόσφαιρα, στο πλήθος τα εξής:''Έλληνες αδελφοί, ευλογημένοι στρατιώται της πίστεως και της πατρίδος, ο Θεός ηγίασε τα άρματά σας''.

Στα στρατόπεδα φρόντιζε να ενθαρρύνει τους Έλληνες λέγοντας πως όποιος κατά τη διάρκεια μάχης σκοτωνόταν από Τούρκο ή σκότωνε Τούρκο θα γινόταν άγιος ενώ αποκαλούσε τα όπλα των αγωνιστών θεοτίμητα, θεοφρούρητα και θεοδόξαστα τονίζοντας την ιερότητα του χαρακτήρα της Επανάστασης. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τριπολιτσάς παρομοίαζε στους στρατιώτες τα τείχη της πόλης με τον παράδεισο και τους ευλογούσε όχι με το χέρι του, ως είθισται, αλλά με το όπλο. Επίσης επέτρεπε τη Θεία Κοινωνία μόνο σε όποιον φόνευε Τούρκο στρατιώτη.

Βέβαια,η συνεισφορά του Ανθίμου στον Αγώνα δεν περιοριζόταν μόνο στα πύρινα του κηρύγματα αφού έδινε και ο ίδιος το παρόν στις μάχες όπου πολεμούσε ως απλός στρατιώτης στα ταμπούρια, δείχνοντας μάλιστα ιδιαίτερο ζήλο. O Κυριάκος Σιμόπουλος, στο έργο του ''Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του '21'',τον χαρακτηρίζει ως το ακριβώς αντίθετο του Παλαιών Πατρών Γερμανού και τον παρουσιάζει ως πανσεβάσμιο, ασκητικό, λα'ι'κό ηγέτη, ίνδαλμα των αγωνιστών και ειλικρινή πατριώτη.

Το καθομολογούμενο μίσος από το οποίο διακατεχόταν για τους Οθωμανούς κατακτητές δεν τον εμπόδισε να τηρήσει ανθρώπινη και άξια για ιεράρχη στάση στο παρακάτω περιστατικό για το οποίο κάνουν μνεία οι Raybaud και Voutier που ήταν αυτόπτες μάρτυρες:σύμφωνα με την αφήγησή τους,ο Άνθιμος λίγο καιρό πριν την άλωση της Τριπολιτσάς, κατάφερε να γλιτώσει από βέβαιο μαρτυρικό θάνατο έναν Τούρκο άμαχο που είχε περιέλθει αιχμάλωτος στα χέρια των επαναστατών οι οποίοι, μετά από μια παρεξήγηση λόγω της τιμωρίας ενός στρατιώτη που σκότωσε έναν επίσης άμαχο Τούρκο αιχμάλωτο, ζητούσαν επιτακτικά την εκτέλεσή του. Οι οπλαρχηγοί τον παρακάλεσαν να επέμβει για να ηρεμήσει τους στρατιώτες και αυτός βγάζοντας λόγο και απειλώντας με αφορισμό όποιον σκότωνε άμαχο κατάφερε να σβήσει τη δίψα τους για αίμα13.Επίσης,κατά την άλωση της Τριπολιτσάς, σύμφωνα με τον Φιλήμονα, προσπαθούσε να πείσει τους στρατιώτες να τηρήσουν σώφρονα στάση έναντι του άμαχου πληθυσμού.

Πρέπει να σημειωθεί πως ο Άνθιμος, παρά τη διαπιστευμένη προσφορά του στον Αγώνα, δεν έχει αποφύγει την κριτική προς το πρόσωπό του. Οι δύο κύριοι κατήγοροί του στην ελληνική ιστοριογραφία, εντοπίζονται στα πρόσωπα του Γιάννη Κορδάτου και του Γιάννη Σκαρίμπα. Ο μεν πρώτος, στον δέκατο τόμο του τεράστιου, σε όγκο και σημασία, έργου του, η ''Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας'', τον κατηγορεί πως κατά τη διάρκεια πλιάτσικου, όταν κάποιος Οθωμανός προύχοντας αρνήθηκε να του παραδώσει τα τιμαλφή του αυτός διέταξε γενική σφαγή που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 2000 αμάχων. Από την άλλη, ο Σκαρίμπας, στο δοκίμιό του για την Επανάσταση, το περίφημο (και υπερτιμημένο) ''Το '21 και η αλήθεια'', εκφράζει τον αποτροπιασμό του για τον έχοντα ''μαύρη ψυχή'' Άνθιμο, καθώς τον θεωρεί ως ηθικό αυτουργό για το τερατούργημα, όπως το χαρακτηρίζει, της σφαγής 2000 αμάχων στο Μαίναλο, λόγω της διακήρυξης του πως θα κοινωνούσε μόνο όποιον σκότωνε αποδεδειγμένα Τούρκο. Ωστόσο, η κριτική και των δύο, καθίσταται, για λόγους που θα αναλύσουμε, όχι μόνο προβληματική αλλά και σφόδρα υποκειμενική, πράγμα που πιθανότατα οφείλεται στη πασίγνωστη αντίθεση και των δύο προς τον θεσμό της Εκκλησίας και ιδιαίτερα προς τους ανώτερους κληρικούς.

Το μόνο σημείο όπου συμφωνούν Κορδάτος και Σκαρίμπας είναι, πέραν από τις ευθύνες που καταλογίζουν στον Άνθιμο, ο αριθμός των σφαγμένων αμάχων. Όσον αφορά τον Κορδάτο, από την αφήγησή του δεν καθίσταται σαφές αν κάνει λόγο για τη σφαγή στην Τριπολιτσά ή στο Νεόκαστρο. Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός πως η συγκεκριμένη αναφορά του Κορδάτου στον Άνθιμο, είναι και η μοναδική προς το πρόσωπό του σε ολόκληρο τον τόμο, γεγονός εξαιρετικά περίεργο καθώς ο πολυδιαβασμένος μαρξιστής ιστορικός, αποκλείεται να αγνοούσε τις πάμπολλες αναφορές που γίνονται προς το πρόσωπο του επισκοπου Έλους από ιστορικούς και απομνημονευματογράφους όπως οι Τρικούπης, Οικονόμου, Φιλήμων, Φωτάκος, Raybaud και Voutier, που μέσα από τα γραπτά τους αποδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε ο Άνθιμος κατά το πρώτο εξάμηνο της Επανάστασης, που διεκόπη μόνο από τον πρόωρο θάνατό του.

Από την άλλη, ο Σκαρίμπας, ή ο Μέντελσον Μπαρτόλντυ στον οποίο παραπέμπει, παραλείπει πως η διακήρυξη του Ανθίμου είχε να κάνει με φόνους όχι γενικά και αόριστα Τούρκων, αλλά αποκλειστικά ενόπλων. Επίσης,και αυτός, όπως και ο Κορδάτος, δεν λαμβάνει υπόψη του ούτε την αναφορά του Φιλήμονα στις προσπάθειες του Ανθίμου να περιορίσει την εκδικητική μανία των Ελλήνων που εισήλθαν στην αλωμένη Τριπολιτσά ούτε και τις μαρτυρίες των Raybaud και Voutier σχετικά με τη διάσωση αμάχου μουσουλμάνου, και στηριζόμενος στις πληροφορίες του Γερμανού ιστορικού Καρόλου Μέντελσον  Μπαρτόλντυ, που κατέφτασε στην Ελλάδα για επιτόπιες έρευνες μόλις το 186317,καταλήγει στην παρουσίαση του Έλους Ανθίμου ως ενός μαυρόψυχου καλόγερου, αγνοώντας την πολύτιμη συνεισφορά του Αρκά ιεράρχη τόσο κατά την προεπαναστατική περίοδο όσο και κατά την Επανάσταση.

Επομένως,από τη στιγμή που μέσω των στοιχείων που παρατέθηκαν οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως σχετικά με τη συμπεριφορά του Ανθίμου σε ζητήματα αμάχων υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις,οι Κορδάτος και Σκαρίμπας όφειλαν να ήταν προσεκτικότεροι αλλά και περισσότερο αντικειμενικοί στα πορίσματά τους και να απέφευγαν, ειδικά ο Σκαρίμπας,την αβίαστη χρήση χαρακτηρισμών.

Ο Έλους Άνθιμος Σκαλιστήρης,η σημαντική αυτή,αλλά και ταυτόχρονα λησμονημένη στις μέρες μας, προσωπικότητα της πρώτης φάσης της Ελληνικής Επανάστασης,  απεβίωσε στην Τριπολιτσά τον Σεπτέμβριο του 1821,θύμα και αυτός της επιδημίας τύφου που είχε ξεσπάσει στην πόλη μετά τη γενική σφαγή που ακολούθησε έπειτα από την άλωση της από τα ελληνικά στρατεύματα.

Παραπομπές

1Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος),Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των έξωθεν εις την  Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της Επαναστάσεως, τυπογραφείον Π.Δ. Σακελλαρίου, Εν Αθήναις,1888,σελ 293.

2Μιχαήλ Γεωργίου Οικονόμου,Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός αγώνας των Ελλήνων,εκ του τυπογραφείου Θ.Παπαλεξανδρή,Αθήναι,1873,σελ 128.

3Παρακάτω ακολουθεί απόσπασμα από μια δέηση του Ανθίμου όπως μας την παραθέτει ο Φωτάκος στα Απομνημονέματά του:Θεέ πανοδύναμε,αόρατε,ακατάλυπε,ακατανόητε...απάλλαξον ημάς,τον νέον Ισραήλ,το βασίλειον ιεράτευμα της Ισμαηλίτιδος τυραννίδος,ενίσχυσον και ενδυνάμωσον ημάς και τους ευσεβάστους και θεοφυλάκτους ημών Πρίγκηπας και Ηγεμόνας (σημ:εννοεί τους Υψηλάντηδες) και τον φιλόχριστον Στρατόν τη δυνάμει του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού,κατατροπώσαι τους εχθρούς της αγίας σου εκκλησίας,και αναφανήναι νικητάς και τροπαιούχους εναντίον των απογόνων της Άγαρ...και αξίωσον ακούσαι της ουρανίου εκείνης φωνής ''Εν τούτω νικάτε,απόγονοι Ελλήνων,οι χριστώνυμοι,και της Ορθοδόξου εκκλησίας ευσεβή τέκνα,και καταβάλλετε τους αθέους Αγαρηνούς''.(Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος),Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως,Τύποις και βιβλιοπωλείω Π.Δ.Σακελλαρίου,Αθήνησι 1858,σελ 7-9.

4Φωτάκος,Απομνημονεύματα,σελ 11-12.

5Φωτάκος,Απομνημονεύματα,σελ 84.

6Φωτάκος,Απομνημονεύματα,σελ 36-38.

7Ιωάννου Φιλήμονος,Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως,τόμος Γ',τύποις Π.Σούτσα και Α.Κτενά,Αθήναι,1860,σελ 296-297.

8Φωτάκος,Βίοι Πελοποννησίων,σελ 293.

9Μιχαήλ Γεωργίου Οικονόμου,Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας,σελ 128.

10Φωτάκος,Βίοι Πελοποννησίων,293.

11Ιωάννου Φιλήμονος,Δοκίμιον,τόμος Γ',σελ 448.

12Ο Φωτάκος,μαρτυρά πως ο Έλους Άνθιμος ήταν τόσο παθιασμενος στον πόλεμο κατά των Τούρκων,ώστε αν ήταν στις δυνάμεις θα τους πετούσε όλους στη θάλασσα και θα έπεφτε και αυτός μαζί τους ώστε να βαρύνουν και να βυθιστούν γρηγορότερα(Φωτάκος,Βίοι Πελοποννησίων,σελ 294).

13Κυριάκος Σιμόπουλος,Πως είδαν οι ξένοι την Επανάσταση του '21,τόμος Α',σελ 246-247.

14Ιωάννου Φιλήμονος,Δοκίμιον,τόμος Γ',σελ 448.

15Γιάνη Κορδάτου,Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας,τόμος Χ,εκδόσεις 20ός αιώνας,σελ 356.

16Γιάννης Σκαρίμπας,Το '21 και η αλήθεια,Κάκτος,1995,σελ 143.

17Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 17ος,σελ 304.

Κύρια Βιβλιογραφία

1Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος),Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των έξωθεν εις την  Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών,στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της Επαναστάσεως,τυπογραφείον Π.Δ.Σακελλαρίου,Εν Αθήναις,1888.

2Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος),Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως,Τύποις και βιβλιοπωλείω Π.Δ.Σακελλαρίου,Αθήνησι 1858.

3Μιχαήλ Γεωργίου Οικονόμου,Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός αγώνας των Ελλήνων,εκ του τυπογραφείου Θ.Παπαλεξανδρή,Αθήναι,1873.

4Ιωάννου Φιλήμονος,Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως,τόμος Γ',τύποις Π.Σούτσα και Α.Κτενά,Αθήναι,1860.

5Κυριάκος Σιμόπουλος,Πως είδαν οι ξένοι την Επανάσταση του '21,τόμος Α'.

Δευτερεύουσα Βιβλιογραφία

1Γιάνη Κορδάτου,Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας,τόμος Χ,εκδόσεις 20ός αιώνας.

2Γιάννης Σκαρίμπας,Το '21 και η αλήθεια,Κάκτος,1995.

3Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη.

elous anthimos.jpg