Λυκούργος θεοφιλής και θεός παρά άνθρωπος

Λυκούργος θεοφιλής και θεός παρά άνθρωπος
 

Δεν βολεύει στους κυβερνώντες να γνωρίζουν οι πολίτες ότι κάποτε υπήρξε ένα σύστημα πετυχημένο, μία ιδανική πολιτεία όπου όλοι ήταν ίσοι και μάλιστα τον 8ο αιώνα π.Χ.! Ο εμπνευστής του αρχαίου καλύτερου πολιτεύματος ήταν ο περίφημος νομοθέτης της Σπάρτης Λυκούργος με τη βοήθεια του ιερατείου των Δελφών. Η ένδοξη Σπάρτη δεν θα υπήρχε χωρίς τους νόμους του Λυκούργου. Μία λαμπερή πόλη που έμεινε το όνομά της στους αιώνες το αξίζει χάρη στον νομοθέτη της Σπάρτης, τον Λυκούργο. Κάποιοι θαυμάζουν και κάποιοι άλλοι φθονούν το μεγαλείο της Σπάρτης. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι δεν ήταν ιστορικό πρόσωπο αλλά συμβολική μορφή. Ανύπαρκτος ο Λυκούργος! όπως μας τον χαρακτηρίζει και ο άγγλος ιστορικός καθηγητής ελληνικής ιστορίας στο βρετανικό πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ (university of Cambridge), Πωλ Καρτλέτζ (Paul Cartledge) στο βιβλίο του ‘’ΟΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ’’ γράφει ότι ήταν πλάσμα φαντασίας των Σπαρτιατών και άλλα ανιστόριτα στοιχεία που αναφέρει είναι εντελώς προκλητικά, σε σημείο που τα θεωρώ μεγάλη προσβολή αλλά δεν θα επεκταθώ άλλο εδώ. Ακόμα ένα τεράστιο ψέμα η Σπάρτη δεν είχε ποτέ Ολιγαρχικό σύστημα που έχουμε μάθει έως τώρα και δεν γνωρίζουμε για την <<Μεγάλη

Ρήτρα>>, χρησμός του ιερατείου των Δελφών που έφερε ο Λυκούργος στην Σπάρτη. Με 2 βασιλιάδες, την Γερουσία με 28 μέλη, και τους απλούς πολίτες. Καλούσε λαοσυνάξεις (την Απέλλα) ανά τακτά χρονικά διαστήματα, στο μέρος που είναι η γέφυρα Βαβύκα και ο ποταμός Κνακίων, το σημερινό μέρος της Μαγούλας στο Τρυπιώτικο ποτάμι, όπως αναφέρω παρακάτω σύμφωνα με τις πηγές. Η καλύτερη πηγή στοιχείων είναι ο Πλούταρχος (50-120 μ.Χ.), ο οποίος διετέλεσε ιερέας των Δελφών και άφησε κληρονομιά στους Έλληνες ένα πολύτομο και ανεκτίμητο έργο. Στο έργο του ‘’Βίοι Παράλληλοι’’ στον τόμο ‘’Λυκούργος και Νουμάς’’ ο αρχαίος μύστης συγγραφέας μας δίνει λεπτομέρειες για τη ζωή και το έργο του Λυκούργου. Τι γνώριζε ο Πλούταρχος, ιερέας των Δελφών; ότι ο Λυκούργος πήγε στους Δελφούς και από εκεί πήρε τους νόμους του πιο άριστου πολιτεύματος της αρχαιότητας.

Καταρχάς ας εξετάσουμε την κατάταξη των πολιτευμάτων όπως μας την παραδίδει ο ιστορικός Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης (204-122 π.Χ.) στον έκτο τόμο της ιστορίας του. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, τα πολιτεύματα του αρχαίου κόσμου δεν ήταν τρία – η Βασιλεία, Αριστοκρατία, Δημοκρατία- αλλά έξι, προσθέτοντας στα προηγούμενα την Μοναρχία, την Ολιγαρχία και την Οχλοκρατία. Η Μοναρχία είχε πολλά κοινά με την Βασιλεία αλλά και μεγάλες διαφορές. Το ίδιο συμβαίνει με την Ολιγαρχία και με την Αριστοκρατία, και με την Οχλοκρατία και την Δημοκρατία, ωστόσο όλα αυτά είναι διαφορετικά. Συνεχίζοντας ο Πολύβιος επί του θέματος, αναλύει την ουσία των πολιτευμάτων και αναφέρει: <<είναι φανερό ότι πρέπει να θεωρούμε άριστο πολίτευμα αυτό που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της (της Βασιλείας, της Αριστοκρατίας και της Δημοκρατίας). Διότι έχουμε δοκιμάσει αυτό το πολίτευμα όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και στην πράξη, αφού πρώτος ο Λυκούργος με αυτόν τον τρόπο οργάνωσε το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων>>. Ο Πολύβιος μας εξηγεί με διάφορα παραδείγματα ότι το μοναδικό σωστό πολίτευμα ήταν εκείνο των Σπαρτιατών, γιατί όλα τα άλλα από βασιλικά είχαν εκπέσει σε μοναρχικά, από αριστοκρατικά σε ολιγαρχικά και της Αθήνας από δημοκρατικό σε οχλοκρατικό. Τελικά ο Πολύβιος μας αποδεικνύει ότι το πολίτευμα της Σπάρτης ήταν το πιο άριστο, διότι παραπάνω από πέντε αιώνες κράτησε την πόλη και τους πολίτες ελεύθερους. Προσθέτει ακόμα ότι ο Λυκούργος, ο νομοθέτης της Σπάρτης, για να δεχτούν οι συμπολίτες του τους νόμους, έλεγε ότι τους έλαβε ..από τον θεό!

Σύμφωνα λοιπόν με τη βιογραφία του που μας παραδίδει ο Πλούταρχος, ο Λυκούργος, έζησε πιθανότατα τον 8ο αιώνα π.Χ. Για πολύ καιρό επικράτησε στη Σπάρτη ανομία και αταξία, μέσα σ’έναν τέτοιο αναβρασμό πέθανε και ο πατέρας του Λυκούργου, ενώ ακόμα βασίλευε, αφήνοντας την αρχή στον μεγαλύτερο γιο του Πολυδέκτη. Όταν ύστερα από λίγο πέθανε και αυτός, έπρεπε, καθώς νόμιζαν όλοι να βασιλέψει ο Λυκούργος΄και όσο η γυναίκα του αδελφού του δεν φαινόταν πως είναι έγκυος, βασίλευε. Βασίλεψε μόλις οχτώ μήνες, μόλις μαθεύτηκε η εγκυμοσύνη της η χήρα του αδελφού του, μία φιλόδοξη και αδίστακτη γυναίκα, έστελνε μυστικά σ’αυτόν ανθρώπους της και του κουβέντιαζε θέλοντας να σκοτώσει το βρέφος και να συζεί με εκείνον που θα έμενε πια για να βασιλέψει στη Σπάρτη.Ο Λυκούργος γνωρίζοντας τον χαρακτήρα της, φοβούμενος μην κάνει κακό στο νεογέννητο προσποιήθηκε ότι δέχτηκε την προσφορά της. Ήταν τόσο ενάρετος που έκανε το εξής πρωτοφανές! Έπαψε να είναι βασιλιάς από μόνος του και παρέδωσε τον θρόνο του και την εξουσία στον νεογέννητο ανιψιό του. Έτσι μόλις γέννησε η χήρα του αδελφού του τον νεογέννητο ανιψιό του, το πήρε αμέσως και είπε στους παρόντες <<αποκτήσατε βασιλιά, Σπαρτιάτες>> του έδωσε το όνομα Χαρίλαος που σημαίνει χαρά του λαού, γιατί όλοι χάρηκαν κι ο κόσμος θαύμασε τη φρονιμάδα του και τη δικαιοσύνη του. Μόλις έμαθε η χήρα τι έγινε, αμέσως άρχισε να δολοπλοκεί εναντίων του. Όλα αυτά έκαναν τον Λυκούργο να θλίβεται, αποφάσισε να φύγει από την Σπάρτη ταξιδεύοντας και να περιπλανηθεί σε διάφορους τόπους, ώσπου να μεγαλώσει ο ανιψιός του και να αποκτήσει διάδοχο της βασιλείας.

Με τα ταξίδια του γνώρισε τα ήθη, ερεύνησε τους νόμους και τις δοξασίες των άλλων λαών, που χρησιμοποίησε ως γνώμονα για την οργάνωση του πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος της Σπάρτης. Έφυγε λοιπόν και πήγε αρχικά στην Κρήτη. Εκεί γνώρισε τις πολιτείες και τα συστήματά τους, γνώρισε τους πρώτους στη δόξα άνδρες και θαύμασε ορισμένους από τους νόμους που υπήρχαν και τους παρέλαβε για να τους εφαρμόσει στην πατρίδα του, ενώ άλλοι του φάνηκαν ανάξιοι. Έναν μάλιστα εκεί αφού τον έπεισε με τη φιλία του, τον έστειλε στην Σπάρτη. Ήταν ο Θάλης, φαινομενικά μεν ήταν ποιητής λυρικών τραγουδιών, στην πραγματικότητα όμως έκανε ότι οι μεγαλύτεροι νομοθέτες. Γιατί με τα τραγούδια του ήταν λόγοι για ευπείθεια και ομόνοια, στολισμένοι με μελωδίες και ρυθμούς που είχαν σεμνότητα και εξημερωτική δύναμη, ακούγοντας τα οι πολίτες εξημερώνονταν, χωρίς να το νιώθουν, στα ήθη και βγάζοντας την εχθρότητα που υπήρχε ανάμεσά τους. Έτσι ο Θάλης έγινε ο πρόδρομος στην εκπαίδευση των Σπαρτιατών. Ο Λυκούργος πήγε από την Κρήτη στην Ασία, την Αίγυπτο, επισκέφθηκε τη Λιβύη και την Ιβηρία και πλανήθηκε στις Ινδίες, όπου γνώρισε τους γυμνοσοφιστές.

Οι Λακεδαιμόνιοι του κάλεσαν να γυρίσει γιατί εκείνος ήταν προικισμένος με ηγεμονικά χαρίσματα και με τη δύναμη να καθοδηγεί τους ανθρώπους. Έπρεπε να διευθετήσει τα πολλά κοινωνικά προβλήματα που είχε το βασίλειο των Λακεδαιμονίων. Γύρισε αποφασισμένος να αλλάξει τον τρόπο ζωής. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, πρώτη του δουλειά ήταν να πάει στους Δελφούς. Αφού θυσίασε στο θεό και ζήτησε τη μαντεία του, γύρισε με τον περίφημο χρησμό με τον οποίο προσαγόρευε <<θεοφιλή και θεό μάλλον παρά άνθρωπο>> και του έλεγε πως ο θεός συμφωνούσε να του δώσει την ευνομία η οποία θα είναι καλύτερη απ’όλα τα πολιτεύματα! Εδώ να προσθέσω ότι το τέχνασμα του ιερατείου είναι για να πειστούν οι Σπαρτιάτες τους νόμους του Λυκούργου αν είναι καλοί και σωστοί, έδωσαν στον νομοθέτη χρησμό όπου τον έχριζαν φίλο του θεού και θεό παρά με άνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο ‘’τον φόβο θεού’’ επέβαλαν τελικά το σύστημα στους Σπαρτιάτες.

Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του, για να πείσει τους Σπαρτιάτες τους νόμους του, έδειξε ένα απλό παράδειγμα. Ανέθρεψε δύο σκυλάκια, από τον ίδιο πατέρα και μητέρα. Το ένα το άφησε μέσα στο σπίτι και το συνήθισε στις λιχουδιές και το άλλο έβγαλε έξω και άσκησε στο κυνήγι. Τότε πήγε στη συνέλευση του λαού, έβαλε αγκάθια και μερικές λιχουδιές και αμόλησε λαγό. Καθώς το καθένα όρμησε από αυτά που είχε συνηθίσει και το δεύτερο έπιασε τον λαγό, είπε: <<Βλέπετε πολίτες, πως παρ’ότι κατάγονται από την ίδια γενιά, με τον τρόπο που έμαθαν να ζουν έγιναν πολύ διαφορετικά το ένα από το άλλο, και ότι η άσκηση είναι πιο αποτελεσματική από τη φύση για να δημιουργήσει το καλό;>>

Μετά έπραξε το εξής πρωτοποριακό και ριζοσπαστικό: δημιούργησε το πολιτικό σύστημα της Σπάρτης με δύο ισότιμους βασιλιάδες και μια ισότιμη με τους βασιλείς Γερουσία με 28 μέλη. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο αριθμός 28 είναι το εξαγόμενο του πολλαπλασιασμού του 7 με το 4 και είναι τέλειος αριθμός μαζί με τον αριθμό 6. Τέλος μέσω της <<Ρήτρας>> που έφερε από τους Δελφούς χρησμό: <<Να ιδρύσεις ιερό του Σκυλλανίου Διός και της Αθηνάς Σκυλλανίας, να διαιρέσεις τον λαό σε φυλές και σε φρατριές, να ορίσεις είκοσι οχτώ γέροντες μαζί με τους αρχηγούς, και να συγκαλείς την απέλλα από καιρό σε καιρό ανάμεσα στη Βαβύκα και τον Κνακίωνα όπου θα κάνεις τις προτάσεις κι ύστερα να διαλύονται’ η δύναμη του λαού απορρέει από τη συνέλευσή του.>> Έτσι σχηματίστηκε και η Απέλλα, όπου οι πολίτες συνεδρίαζαν για τις αποφάσεις των βασιλέων και της Γερουσίας. Ο Λυκούργος συνδύασε το βασιλικό, αριστοκρατικό και δημοκρατικό πολίτευμα σε ένα, την Λακωνική Πολιτεία, με αποτέλεσμα η βασιλεία ποτέ να μην κινδυνεύει να γίνει τυραννία, η αριστοκρατία να μην γίνει ολιγαρχία, ούτε η δημοκρατία οχλοκρατία. ( Να σημειώσω εδώ ότι την εποχή του Λυκούργου δεν υπήρχε το πολιτικό σύστημα της δημοκρατίας, έτσι η Απέλλα ήταν το πρώτο δείγμα του τι θα ακολουθούσε..)

Επόμενοι στόχοι του Λυκούργου ήταν ο αναδασμός της γης, η ακύρωση των νομισμάτων, το μοίρασμα των περιουσιών, ισότητα ανδρών και γυναικών, η ισότητα των πολιτών με τα συσσίτια, η πάταξη της τρυφηλότητας και της πολυτέλειας στην καθημερινή ζωή, η εμπέδωση του αισθήματος της κοινότητας, η καλλιέργεια φυσικής και ηθικής αγωγής των πολιτών, όλα αυτά αποτέλεσαν τον ιστορικό χαρακτήρα των Λακεδαιμονίων χάρη στον Λυκούργο.

Ενώ κατάφερε να περάσει τους νόμους στους φτωχούς, φυσικά ξέσπασαν έντονες αντιδράσεις από τους πλούσιους που έκαναν τα πάντα για να τον εμποδίσουν.Τον έβριζαν και του έριχναν, θέλοντας να τον σκοτώσουν με τις πέτρες. Ένας εύπορος νεαρός ονόματι Άλκανδρος που τον καταδίωκε, καθώς στράφηκε προς το μέρος του, του έβγαλε το μάτι με το μπαστούνι. Αφού τον παρέλαβε στα χέρια του με κοινή απόφαση να τον τιμωρήσει, ούτε κακό του έκανε ούτε τον κατηγόρησε, αλλά τον κράτησε κοντά του, τον έκανε να επαινεί τον ίδιο, τον προσωπικό του τρόπο ζωής και γενικά να αγαπά την πειθαρχία.Ο Άλκανδρος έγινε κοσμιότατος και γεμάτος σωφροσύνη από πονηρός και αυθάδης νέος που ήταν. Για να θυμούνται την πράξη αυτή ίδρυσε ο Λυκούργος ιερό της Αθηνάς, που την είπε Οπτιλλέτειν γιατί οι Λάκωνες Δωριείς της εποχής αποκαλούν τα μάτια οπτίλλους. Μερικοί λένε ότι ο Λυκούργος δεν τυφλώθηκε, αλλά έκανε το ιερό για να ευχαριστήσει την θεά για την θεραπεία του. Ο Λυκούργος δεν ήταν απόλυτα αυστηρός, ο Σωσίβιος μας πληροφορεί μάλιστα πως εκείνος είχε στήσει το αγαλματάκι του Γέλωτος, έχοντας καθιερώσει το καλό αστείο στα συμπόσια και στις συντροφιές αυτού του είδους και γενικά συνήθιζε στους πολίτες να μη θέλουν, μήτε να ξέρουν να ζουν μόνοι τους, όλοι μαζί ενωμένοι.

Το κορυφαίο είναι ότι σε σύγκριση από τον 20ο αιώνα και μετά με τις δήθεν σοσιαλιστικές-κομουνιστικές κοινότητες είχαν διάρκεια μονάχα 70 χρόνων, ενώ το σύστημα της Σπάρτης, του Λυκούργου είχε διάρκεια 6 αιώνων! Γιατί αυτή η αποτυχία; Γιατί δεν προέβλεψαν σοφά, όπως έκανε το δελφικό ιερατείο να μοιράσουν την εξουσία στον λαό, με αποτέλεσμα να γίνουν ολιγαρχικές τυραννίες και με τον θάνατο των τυράννων τελικά να σβήσουν

Όταν οι νόμοι του Λυκούργου έγιναν δεκτοί , έβαλε τους Σπαρτιάτες να ορκιστούν ότι δεν θα αλλάξουν οι νόμοι του μέχρι να γύριζε ξανά στην Σπάρτη. Δεν επέστρεψε ποτέ ξανά.. Κάνοντας έτσι τους νόμους του ότι δεν θα αλλάξουν. Λένε πως άφησε ένα μοναχογιό, τον Αντίωρο, που πέθανε άτεκνος και έσβησε η γενιά του. Όσο για τον τόπο που πέθανε, άλλοι αναφέρουν την Κίρρα, ο Απολλόθεμις λέγει πως ήρθε και πέθανε στην Ήλιδα, ο Τιμαίος και ο Αριστόξενος στην Κρήτη. Ο Αριστοκράτης του Ιππάρχου λέγει πως οι ξένοι φίλοι του, όταν ο Λυκούργος πέθανε στην Κρήτη, έκαψαν το σώμα του και σκόρπισαν την τέφρα του στη θάλασσα, όπως ο ίδιος τους είχε παρακαλέσει από φόβο μήπως, αν κάποτε μεταφέρανε τα οστά του στη Λακεδαίμονα, οι συμπολίτες του θα άλλαζαν τρόπο ζωής αποδεσμευμένοι από τους όρκους, αφού θα ήταν σαν αυτός να είχε γυρίσει στην πατρίδα.

Ελπίδα Αποστολέλη