ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΒΑΤΙΚΩΝ - Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
Η βιομηχανική ιστορία του τόπου από την αρχαιότητα ως το χθες.
Σε πολλούς είναι γνωστά τα μεταλλεία του Αγίου Ελισαίου και κυρίως συνδέονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα της Γερμανικής εταιρείας GROMMAN, μέχρι και τις παραμονές του 2ου παγκοσμίου πολέμου.
Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως η εξόρυξη του σιδήρου στα Βάτικα χάνεται στα βάθη της Ιστορίας.
Ο ορεινός όγκος μεταξύ Αγίων Αναργύρων – Κουλεντιανού πύργου και Βιγκλαφίων, γνωστός ως Όρος (ενταγμένος στο Δίκτυο Natura και προστατευόμενος από το ΣΧΟΑΠ ως ιδιαίτερος ορεινός όγκος), είναι πλούσιος στο ορυκτό αιματίτης το οποίο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο.
Αυτό ήταν γνωστό από τους αρχαίους χρόνους όταν η περιοχή βρισκόταν στην επικυριαρχία της Σπάρτης, η οποία από τα μεταλλεία των Βατίκων έπαιρνε σίδηρο ενώ από την περιοχή της Μονεμβασιάς χαλκό.
Νεότερες επιστημονικές διαπιστώσεις κάνουν λόγο πως η υπεροχή της στρατιωτικής μηχανής της αρχαίας Σπάρτης δεν οφειλόταν μόνο στην πειθαρχία, την εκπαίδευση και τη γενναιότητα των στρατιωτών της. Οι Σπαρτιάτες άριστοι μεταλλουργοί της αρχαιότητας είχαν βρει τον τρόπο να αναμειγνύουν μικρή ποσότητα άνθρακα με τον σίδηρο και να παράγουν ατσάλι.
Έτσι οι πανοπλίες τους δεν ήταν από μαλακά φύλλα χαλκού αλλά από λεπτά ατσάλινα φύλλα που τα καθιστούσε δύσκολα διαπερατά από τα ακόντια και τα βέλη των αντιπάλων.
Αυτό εξασφάλιζε την υπεροχή και το κατά κάποιο τρόπο άτρωτο της πολεμικής μηχανής των Σπαρτιατών.
Για την προστασία των μεταλλείων οι Σπαρτιάτες φέρεται να είχαν εγκαταστήσει δύο φρουρές, μια στην λεγόμενη πυραμίδα των Βατίκων και άλλη στη θέση Γεραντώνια.
Το σιδηρομετάλλευμα μεταφερόταν σε ειδικούς χώρους όπου γινόταν ο καθαρισμός, η πλύση του και η προετοιμασία του για την καμίνευση.
Οι σκωρίες μαρτυρούν θέσεις αρχαίων καμινιών, με πιο εμφανείς στο Παλαιόκαστρο αλλά κυρίως στο Ψαφάκι, εντός της σημερινής πόλης της Νεάπολης.
Αφού το σιδηρομετάλλευμα ζεσταινόταν σε υψηλές θερμοκρασίες, έπαιρναν τον σίδηρο που αργότερα ξαναζεσταινόταν και σφυρηλατείτο στα εργαστήρια.
Ως υποπροϊόν της καμίνευσης έμενε υλικό μαύρου χρώματος, μεταλλικής υφής, ανοξείδωτο και εξαιρετικής σκληρότητας, πιθανόν να πρόκειται για κάποια μορφή άνθρακα.
Το υποπροϊόν έβγαινε από το φούρνο σε ρευστή κατάσταση και με την επαφή του με τον αέρα ψυχόταν και στερεοποιείτο αφήνοντας στην επιφάνεια του «ροή δακρύων».
Η εξόρυξη του σιδήρου συνεχίστηκε στην περιοχή των Βατίκων ως τους ρωμαϊκούς χρόνους που η πόλη των Βοιών γνώρισε τη μέγιστη ακμή της.
Και έπειτα οι χρόνοι κύλησαν και τα μεταλλεία ξεχάστηκαν.
Αλλά η τέχνη του μεταλλωρύχου είχε βαθιά φυτευτεί στο DNA του Βατικιώτη.
Λίγα χρόνια μετά τη σύσταση του νεότερου ελληνικού κράτους, περίπου στο 1860 αρχίζει το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα.
Προορισμοί είναι χώρες όπου υπάρχει μεταλλευτική δραστηριότητα, μιας και την εποχή εκείνη είναι ο δυναμικός κλάδος που υπόσχεται θέσεις εργασίας.
Χώρες προορισμού είναι η Νότια Αφρική (μεταλλεία χρυσού), η Αμερική αλλά και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής (Χιλή, Αργεντινή κ.λ.π)
Πολλοί Βατικιώτες μεταναστεύουν στις χώρες αυτές για να εργαστούν στις μίνες (ορυχεία) και εξελίσσονται σε σπουδαίους μιναδόρους (μεταλλωρύχους), με τους απογόνους τους αργότερα να μετεξελίσσονται επαγγελματικά.
Η επαναλειτουργία των μεταλλείων του Λαυρίου το 1870 από τον Σερπιέρι, δημιουργεί ένα νέο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης και ένας μεγάλος αριθμός Βατικιωτών εγκαθίσταται στη Λαυρεωτική για να εργαστεί στα μεταλλεία, δημιουργώντας μια μεγάλη παροικία Βατικιωτών και μια νέα γενιά μιναδόρων.
Το 1904 ο Φωκίων Νέγρης, μεταλλειολόγος, γεωλόγος και πολιτικός, κάνει έρευνα στην περιοχή των Βατίκων μελετώντας την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Στην εργασία του για πρώτη φορά γίνεται λόγος για την καταβυθισμένη πολιτεία στο Παυλοπέτρι που είδε, αλλά το γεγονός περνά απαρατήρητο.
Δεν γνωρίζουμε αν στο πεδίο ερευνών του Φωκίωνα Νέγρη ήταν μόνο η μελέτη ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ή αν μέσα σε αυτό υπήρχε και έρευνα για τα αποθέματα αιματίτη στον Άγιο Ελισαίο, ούτε και έχουμε επαρκή στοιχεία για να το συσχετίσουμε με την μετά από λίγα χρόνια λειτουργία των μεταλλείων των Βατίκων από τον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν.
Ωστόσο μπορούμε να δούμε την παράλληλη πορεία των δύο ανδρών.
Ο Φωκίων Νέγρης είχε διατελέσει το 1870 Γενικός έφορος των μεταλλείων του Λαυρίου ενώ το 1875 γίνεται διευθυντής της Εταιρείας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου. Το 1899 είναι ιδιοκτήτης της Α.Ε Δημοσίων και Ιδιωτικών έργων, η οποία ασχολείται με την συμμετοχή σε εκμεταλλεύσεις μεταλλείων (Κύμη, Μαντούδι κ.λ.π).
Η Σπηλιαζέζα ΑΕ Γαλλική εταιρεία Μεταλλείων Σερίφου που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία Λαυρίου, το 1884 αναθέτει την εκμετάλλευση των ορυχείων Σερίφου στον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται ως τυχοδιώκτης και στυγνός εργοδότης.
Αργότερα τη διεύθυνση των ορυχείων αναλαμβάνει ο γιός του Γεώργιος Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται πιο σκληρός από τον πατέρα.
Το 1916 στα μεταλλεία της Σερίφου γίνεται η ιστορική απεργία των μεταλλωρύχων, όπου η Χωροφυλακή και οι μπράβοι του Γκρόμμαν πυροβολούν εν ψυχρώ δολοφονώντας 4 απεργούς.
Ωστόσο η απεργία κερδίζει τη μάχη και για πρώτη φορά στην Ελλάδα καθιερώνεται το 8ωρο.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ο Γεώργιος Γκρόμμαν αρχίζει στα Βάτικα την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Αγίου Ελισσαίου μετά από χιλιάδες χρόνια διακοπής τους.
Η επαναλειτουργία των μεταλλείων δίνει την δυνατότητα σε Βατικιώτες μιναδόρους που δούλευαν στο Λαύριο και σε άλλα μεταλλεία, να επαναπατριστούν και να εργαστούν στον τόπο τους.
Το 1924 οι μιναδόροι των Βατίκων αντιδρώντας στην στυγνή εργοδοσία του Γεωργίου Γκρόμμαν, ανήμερα της Αγίας Παρασκευής κάνουν απεργία και κερδίζουν τα εργασιακά τους αιτήματα.
Στην απεργία πρωτοστατεί ο Γιάννης ο Δαλέζιος από τις Κυκλάδες και οι ντόπιοι Κωνσταντινακαίοι, Γκουβεραίοι και Κοντακαίοι.
Η εξόρυξη του αιματίτη από τον οποίο έπαιρναν σίδηρο, χαλκό, κασσίτερο και ώχρα, γινόταν στις σιδηροσπηλιές του Αγίου Ελισαίου. Από εκεί είχε κατασκευαστεί σιδηροδρομική γραμμή όπου έφθανε στη θάλασσα και είχε κατασκευαστεί σιδερένια εναέρια προβλήτα ( γνωστή σήμερα και ως Γερμανική σκάλα).
Το πλοίο με τη βοήθεια ναυδέτων έδενε κάτω από την σκάλα.
Τα βαγόνια μετέφεραν το σιδηρομετάλλευμα όπου με ένα σύστημα διπλής μεταλλικής ταινίας γινόταν η φόρτωση του πλοίου.
Εν τω μεταξύ στη διεύθυνση των μεταλλείων έχει έλθει ο γιός του Γεωργίου, Αιμίλιος ο 2ος.
Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, το 1938 τα μεταλλεία εγκαταλείπονται.
Για την ιστορία αναφέρεται πως ο Αιμίλιος Γκρόμμαν ο 2ος το 1943 είναι αξιωματικός του Γερμανικού στρατού και μετά το τέλος του πολέμου καταδικάζεται ως εγκληματίας πολέμου και εξαφανίζεται.
Η σιδηροδρομική γραμμή λεηλατείται από τους ντόπιους, καθώς ξύλα και ράγες είναι χρειαζούμενα.
Οι σιδηροσπηλιές παραμένουν να μας θυμίζουν το παρελθόν και η σκάλα λόγω της εγκατάλειψης παρουσιάζει σημάδια κατάρρευσης.
Ωστόσο σιδηροδρομική γραμμή και σκάλα θα μπορούσαν να συντηρηθούν και να αποτελέσουν μνημεία της βιομηχανικής και μεταλλευτικής ιστορίας του τόπου, αλλά και αντικείμενα τουριστικού ενδιαφέροντος.
Θα πει κανείς μεγαλεπήβολα σχέδια. Αλλά οι τόποι που ανέβηκαν ψηλά ήταν αυτοί που είχαν μεγάλα σχέδια.
Πηγη: Σύλλογος "Τουλίπα Γουλιμή"
Η βιομηχανική ιστορία του τόπου από την αρχαιότητα ως το χθες.
Σε πολλούς είναι γνωστά τα μεταλλεία του Αγίου Ελισαίου και κυρίως συνδέονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα της Γερμανικής εταιρείας GROMMAN, μέχρι και τις παραμονές του 2ου παγκοσμίου πολέμου.
Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως η εξόρυξη του σιδήρου στα Βάτικα χάνεται στα βάθη της Ιστορίας.
Ο ορεινός όγκος μεταξύ Αγίων Αναργύρων – Κουλεντιανού πύργου και Βιγκλαφίων, γνωστός ως Όρος (ενταγμένος στο Δίκτυο Natura και προστατευόμενος από το ΣΧΟΑΠ ως ιδιαίτερος ορεινός όγκος), είναι πλούσιος στο ορυκτό αιματίτης το οποίο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο.
Αυτό ήταν γνωστό από τους αρχαίους χρόνους όταν η περιοχή βρισκόταν στην επικυριαρχία της Σπάρτης, η οποία από τα μεταλλεία των Βατίκων έπαιρνε σίδηρο ενώ από την περιοχή της Μονεμβασιάς χαλκό.
Νεότερες επιστημονικές διαπιστώσεις κάνουν λόγο πως η υπεροχή της στρατιωτικής μηχανής της αρχαίας Σπάρτης δεν οφειλόταν μόνο στην πειθαρχία, την εκπαίδευση και τη γενναιότητα των στρατιωτών της. Οι Σπαρτιάτες άριστοι μεταλλουργοί της αρχαιότητας είχαν βρει τον τρόπο να αναμειγνύουν μικρή ποσότητα άνθρακα με τον σίδηρο και να παράγουν ατσάλι.
Έτσι οι πανοπλίες τους δεν ήταν από μαλακά φύλλα χαλκού αλλά από λεπτά ατσάλινα φύλλα που τα καθιστούσε δύσκολα διαπερατά από τα ακόντια και τα βέλη των αντιπάλων.
Αυτό εξασφάλιζε την υπεροχή και το κατά κάποιο τρόπο άτρωτο της πολεμικής μηχανής των Σπαρτιατών.
Για την προστασία των μεταλλείων οι Σπαρτιάτες φέρεται να είχαν εγκαταστήσει δύο φρουρές, μια στην λεγόμενη πυραμίδα των Βατίκων και άλλη στη θέση Γεραντώνια.
Το σιδηρομετάλλευμα μεταφερόταν σε ειδικούς χώρους όπου γινόταν ο καθαρισμός, η πλύση του και η προετοιμασία του για την καμίνευση.
Οι σκωρίες μαρτυρούν θέσεις αρχαίων καμινιών, με πιο εμφανείς στο Παλαιόκαστρο αλλά κυρίως στο Ψαφάκι, εντός της σημερινής πόλης της Νεάπολης.
Αφού το σιδηρομετάλλευμα ζεσταινόταν σε υψηλές θερμοκρασίες, έπαιρναν τον σίδηρο που αργότερα ξαναζεσταινόταν και σφυρηλατείτο στα εργαστήρια.
Ως υποπροϊόν της καμίνευσης έμενε υλικό μαύρου χρώματος, μεταλλικής υφής, ανοξείδωτο και εξαιρετικής σκληρότητας, πιθανόν να πρόκειται για κάποια μορφή άνθρακα.
Το υποπροϊόν έβγαινε από το φούρνο σε ρευστή κατάσταση και με την επαφή του με τον αέρα ψυχόταν και στερεοποιείτο αφήνοντας στην επιφάνεια του «ροή δακρύων».
Η εξόρυξη του σιδήρου συνεχίστηκε στην περιοχή των Βατίκων ως τους ρωμαϊκούς χρόνους που η πόλη των Βοιών γνώρισε τη μέγιστη ακμή της.
Και έπειτα οι χρόνοι κύλησαν και τα μεταλλεία ξεχάστηκαν.
Αλλά η τέχνη του μεταλλωρύχου είχε βαθιά φυτευτεί στο DNA του Βατικιώτη.
Λίγα χρόνια μετά τη σύσταση του νεότερου ελληνικού κράτους, περίπου στο 1860 αρχίζει το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα.
Προορισμοί είναι χώρες όπου υπάρχει μεταλλευτική δραστηριότητα, μιας και την εποχή εκείνη είναι ο δυναμικός κλάδος που υπόσχεται θέσεις εργασίας.
Χώρες προορισμού είναι η Νότια Αφρική (μεταλλεία χρυσού), η Αμερική αλλά και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής (Χιλή, Αργεντινή κ.λ.π)
Πολλοί Βατικιώτες μεταναστεύουν στις χώρες αυτές για να εργαστούν στις μίνες (ορυχεία) και εξελίσσονται σε σπουδαίους μιναδόρους (μεταλλωρύχους), με τους απογόνους τους αργότερα να μετεξελίσσονται επαγγελματικά.
Η επαναλειτουργία των μεταλλείων του Λαυρίου το 1870 από τον Σερπιέρι, δημιουργεί ένα νέο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης και ένας μεγάλος αριθμός Βατικιωτών εγκαθίσταται στη Λαυρεωτική για να εργαστεί στα μεταλλεία, δημιουργώντας μια μεγάλη παροικία Βατικιωτών και μια νέα γενιά μιναδόρων.
Το 1904 ο Φωκίων Νέγρης, μεταλλειολόγος, γεωλόγος και πολιτικός, κάνει έρευνα στην περιοχή των Βατίκων μελετώντας την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Στην εργασία του για πρώτη φορά γίνεται λόγος για την καταβυθισμένη πολιτεία στο Παυλοπέτρι που είδε, αλλά το γεγονός περνά απαρατήρητο.
Δεν γνωρίζουμε αν στο πεδίο ερευνών του Φωκίωνα Νέγρη ήταν μόνο η μελέτη ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ή αν μέσα σε αυτό υπήρχε και έρευνα για τα αποθέματα αιματίτη στον Άγιο Ελισαίο, ούτε και έχουμε επαρκή στοιχεία για να το συσχετίσουμε με την μετά από λίγα χρόνια λειτουργία των μεταλλείων των Βατίκων από τον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν.
Ωστόσο μπορούμε να δούμε την παράλληλη πορεία των δύο ανδρών.
Ο Φωκίων Νέγρης είχε διατελέσει το 1870 Γενικός έφορος των μεταλλείων του Λαυρίου ενώ το 1875 γίνεται διευθυντής της Εταιρείας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου. Το 1899 είναι ιδιοκτήτης της Α.Ε Δημοσίων και Ιδιωτικών έργων, η οποία ασχολείται με την συμμετοχή σε εκμεταλλεύσεις μεταλλείων (Κύμη, Μαντούδι κ.λ.π).
Η Σπηλιαζέζα ΑΕ Γαλλική εταιρεία Μεταλλείων Σερίφου που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία Λαυρίου, το 1884 αναθέτει την εκμετάλλευση των ορυχείων Σερίφου στον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται ως τυχοδιώκτης και στυγνός εργοδότης.
Αργότερα τη διεύθυνση των ορυχείων αναλαμβάνει ο γιός του Γεώργιος Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται πιο σκληρός από τον πατέρα.
Το 1916 στα μεταλλεία της Σερίφου γίνεται η ιστορική απεργία των μεταλλωρύχων, όπου η Χωροφυλακή και οι μπράβοι του Γκρόμμαν πυροβολούν εν ψυχρώ δολοφονώντας 4 απεργούς.
Ωστόσο η απεργία κερδίζει τη μάχη και για πρώτη φορά στην Ελλάδα καθιερώνεται το 8ωρο.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ο Γεώργιος Γκρόμμαν αρχίζει στα Βάτικα την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Αγίου Ελισσαίου μετά από χιλιάδες χρόνια διακοπής τους.
Η επαναλειτουργία των μεταλλείων δίνει την δυνατότητα σε Βατικιώτες μιναδόρους που δούλευαν στο Λαύριο και σε άλλα μεταλλεία, να επαναπατριστούν και να εργαστούν στον τόπο τους.
Το 1924 οι μιναδόροι των Βατίκων αντιδρώντας στην στυγνή εργοδοσία του Γεωργίου Γκρόμμαν, ανήμερα της Αγίας Παρασκευής κάνουν απεργία και κερδίζουν τα εργασιακά τους αιτήματα.
Στην απεργία πρωτοστατεί ο Γιάννης ο Δαλέζιος από τις Κυκλάδες και οι ντόπιοι Κωνσταντινακαίοι, Γκουβεραίοι και Κοντακαίοι.
Η εξόρυξη του αιματίτη από τον οποίο έπαιρναν σίδηρο, χαλκό, κασσίτερο και ώχρα, γινόταν στις σιδηροσπηλιές του Αγίου Ελισαίου. Από εκεί είχε κατασκευαστεί σιδηροδρομική γραμμή όπου έφθανε στη θάλασσα και είχε κατασκευαστεί σιδερένια εναέρια προβλήτα ( γνωστή σήμερα και ως Γερμανική σκάλα).
Το πλοίο με τη βοήθεια ναυδέτων έδενε κάτω από την σκάλα.
Τα βαγόνια μετέφεραν το σιδηρομετάλλευμα όπου με ένα σύστημα διπλής μεταλλικής ταινίας γινόταν η φόρτωση του πλοίου.
Εν τω μεταξύ στη διεύθυνση των μεταλλείων έχει έλθει ο γιός του Γεωργίου, Αιμίλιος ο 2ος.
Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, το 1938 τα μεταλλεία εγκαταλείπονται.
Για την ιστορία αναφέρεται πως ο Αιμίλιος Γκρόμμαν ο 2ος το 1943 είναι αξιωματικός του Γερμανικού στρατού και μετά το τέλος του πολέμου καταδικάζεται ως εγκληματίας πολέμου και εξαφανίζεται.
Η σιδηροδρομική γραμμή λεηλατείται από τους ντόπιους, καθώς ξύλα και ράγες είναι χρειαζούμενα.
Οι σιδηροσπηλιές παραμένουν να μας θυμίζουν το παρελθόν και η σκάλα λόγω της εγκατάλειψης παρουσιάζει σημάδια κατάρρευσης.
Ωστόσο σιδηροδρομική γραμμή και σκάλα θα μπορούσαν να συντηρηθούν και να αποτελέσουν μνημεία της βιομηχανικής και μεταλλευτικής ιστορίας του τόπου, αλλά και αντικείμενα τουριστικού ενδιαφέροντος.
Θα πει κανείς μεγαλεπήβολα σχέδια. Αλλά οι τόποι που ανέβηκαν ψηλά ήταν αυτοί που είχαν μεγάλα σχέδια.
Πηγη: Σύλλογος "Τουλίπα Γουλιμή"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου