Φαλληφόρια, οι αρχαίες ρίζες του Καρναβαλιού
Ιωάννης-Παρμενίδης Μπουσίου:
Αυτή την περίοδο (σ.σ τέλη Φλεβάρη του 2014) ολόκληρη η ελληνική επικράτεια, κινείται στους ρυθμούς του καρναβαλιού. Φανταχτερές στολές, εντυπωσιακά άρματα, αλλά και ιδιαίτερα έθιμα που αναβιώνουν σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, σκορπούν κέφι, χαρά και ξεγνοιασιά σε μικρούς και μεγάλους. Ομως από πού ξεκίνησαν όλα αυτά;
Στο πλαίσιο της ερώτησης αυτής, φέτος κάποιοι επιθυμούν να φέρουν στον… αφρό της επικαιρότητας κάτι πανάρχαιο και ξεχασμένο: Τα Διονυσιακά Φαλληφόρια πρόκειται να αναβιώσουν σε λίγα 24ωρα στο κέντρο της Αθήνας! Από τη μεριά μας επικοινωνήσαμε με τον άνθρωπο-κλειδί της κίνησης αυτής: Τον Ιωάννη-Παρμενίδη Μπουσίου!
Τι ακριβώς ήταν τα Φαλληφόρια στην αρχαία Ελλάδα και σε ποιες περιοχές εορτάζονταν;
Φαλληφόρια ονομάζονταν μία εορτή που επιτελούνταν στην Αττική στα πλαίσια των κατ’ άγρους Διονυσίων. Γενικότερα, όμως, οι Φαλλικές τελετουργίες ήταν άμεσα συνυφασμένες με την Λατρεία του Διονύσου. Aρα όπου συναντάμε τελετές Διονυσίων συναντάμε και Φαλληφορίες, εφόσον αυτές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτών των εορτών.
Με το γεγονός ότι οι διονυσιακές τελετουργίες ήταν ευρέως διαδεδομένες σε όλη την γεωγραφική επικράτεια του ελληνισμού, αντιλαμβανόμαστε το εκτεταμένο μέγεθος και την ισχύ των φαλληφορικών εορτών. Το κυρίαρχο μέρος της εορτής ήταν η περιφορά του φαλλού εν πομπή γι αυτό και μια εξίσου γνωστή ονομασία της τελετής ήταν και Φαλλαγώγια. Κατά την πορεία της πομπής άντρες μεταμφιεσμένοι σε Σιληνούς, Σατύρους και Βάκχίδες, με θύρσους δάδες και ξύλινα ραβδιά που κατέληγαν σε δερμάτινους φαλλούς, χόρευαν γύρω από το περιφερόμενο ξόανο του Διονύσου, ενώ προπορεύονταν πάντα το Φαλλικό άρμα. Κατά την πορεία, βέβαια, οι μετέχοντες της πομπής έπιναν από δερμάτινους ασκούς οίνο και περιέπαιζαν τους περαστικούς, ενώ με φαλλικά τραγούδια καλούσαν τον Διόνυσο–Φαλλήνα (προσωποποίηση του φαλλού) να έρθει να γιορτάσει μαζί τους. Οταν το ξόανο έφτανε στο προορισμό του, ακλουθούσαν πάλι χοροί και φαλλικά άσματα, αλλά και η συνακόλουθη ευωχία όλων των συμμετεχόντων με το άνοιγμα και την πόση από τα αγγεία που περιείχαν τον διονυσόγευστο οίνο. Υπήρχε μάλιστα και ένα ειδικό τελετουργικό αγγείο-ρυτό το οποίο, έκτος από την οικιακή λατρευτική χρήση του, πολύ πιθανών να χρησιμοποιούνταν και σε οινοποσίες των φαλληφορικών δρωμένων.
Τι συμβόλιζαν αυτού του είδους οι εορτασμοί; Υπάρχει κάποια σχέση με διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στη φύση;
Η λατρεία, και πιο συγκεκριμένα, η λιτανεία-περιφορά του φαλλού ως απεικονιστικό σύμβολο της γονιμότητος, σαφώς και αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος των γονιμικών τελετών που συνέδραμαν στην διασφάλισης της ευκαρπίας και ευγονίας.
Οι εορτασμοί αυτοί υπήρξαν ένα είδος τελετουργίας της γονιμότητος. Την αναπαριστούσαν τόσο με την αρχέγονη μαγικό-θρησκευτική τους μορφή, όσο και με το χαρακτήρα της μιμητικής αναπαράστασης, τον θάνατο του παλιού μέσα από την παγωνιά του χειμώνα, προς το ξεκίνημα-την αναγέννηση του νέου που οδηγεί στην απελευθέρωση και την ανανέωση της ζωής. Γι αυτό αλώστε οι τελετουργίες αυτές λαμβάνουν χωρά σε αυτήν την μεταιχμιακή εποχή του τέλους του Χειμώνα προς την αρχή της πολυπόθητης Ανοιξης.
Πώς αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι τη θέαση των φαλλικών συμβόλων σε κοινή θέα; Το ρωτώ αυτό διότι το σύγχρονο κοινωνικό status είναι τελείως διαφορετικό.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι αρχικά ο φαλλός λειτουργούσε στην καθημερινότητα του Ελληνα με αποτροπαϊκό – φυλακτήριο σκοπό, αφού θεωρούνταν ότι η απεικονιστική του παρουσία και μόνο προφυλλάσει και κρατά μακριά κάθε λογής επιβουλή που μπορεί να προέρχεται από κάποια εξωγενή κακόβουλη δύναμη. Γι’ αυτό και πολύ συχνά έξω απ τα σπίτια τους υπήρχαν φαλλικά σύμβολα που διασφάλιζαν την ακεραιότητα του ιδιωτικού τους χώρου.
Επίσης, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο διακεκριμένος γλωσσολόγος Μ. Κοπιδάκης στο άρθρο του “Και Διονύσου αρχαιότερα”, «Ακόμη και στους τάφους οι φαλλικές απεικονίσεις δεν είναι σπάνιες. Ο φαλλός υποδηλώνει τη μακαριότητα της μετά θάνατον ζωής, διασφαλίζει τη γαλήνη του νεκρού και προοιωνίζεται τη μέλλουσα αναγέννηση ή ακόμη και την εκ νεκρών ανάσταση!».
Από τις δύο παραπάνω διαπιστώσεις αντιλαμβανόμαστε το πόσο εξοικειωμένοι ήταν οι πρόγονοί μας με την έννοια του φαλλού και πόσο ενταγμένη ήταν η παρουσία του συμβόλου σε όλες τις εκφάνσεις του καθημερινού τους βίου.
Θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποστηρίξει κανείς πώς το σύγχρονο Καρναβάλι προέρχεται απ’ ευθείας από τα Φαλληφόρια; Ποιες οι ομοιότητες και οι διαφορές που εντοπίζετε;
Θα ήταν πράγματι παρακινδυνευμένο να υποστήριζε κανείς κάτι τέτοιο, αφού γνωρίζουμε ότι σε όλους του παραδοσιακούς πολιτισμούς επιτελούνται με ξεχωριστή τελετουργική μεγαλοπρέπεια πολλών και διαφορετικών ειδών καρναβαλικά τελετουργικά. Αλλωστε αυτού του είδους οι λατρείες αντλούν την καταγωγή τους από τις μακρινές απαρχές της εμφάνισης των πρώτων πολιτισμικών εκδηλώσεων, που πολλές φορές παρουσιάζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ακόμα και σε πολιτισμούς που γεωγραφικά ποτέ δεν έχουν έρθει σε επαφή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σύγχρονα καρναβαλικά δρώμενα στην Ελλάδα, που έχουν δεχτεί απειροπληθείς προσμίξεις ξενικών στοιχειών. Αναφέρομαι για παράδειγμα στο γνωστό καρναβάλι της Πάτρας και σε πολλές ακόμη αστικού τύπου καρναβαλικές εκδηλώσεις.
Μπορούμε, όμως, να ισχυριστούμε κάτι άλλο παράτολμο: Το ότι, κάθε, μα κάθε παραδοσιακό δρώμενο που επιτελείται στη σημερινή επικράτεια του ελληνικού χώρου τις μέρες αυτές (και κάποια λίγο καιρό πριν), ανάγεται με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο στα αρχέγονα ελληνικά τελετουργικά των φαλλικών τελετών και ασμάτων. Οι Μωμόγεροι στην Κομοτηνή, οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες στην Νάουσα, τα Ραγκουσάρια στην Καστοριά, οι γιορτές στην Αγία Αννα, ο βλάχικος γάμος στην Θήβα την τσικνοπέμπτη κ.α., εμφανίζουν αμέτρητες ομοιότητες με τα πρωταρχικά φαλλικά δρώμενα. Θα χρειάζονταν πολλές σελίδες για να αποδείξουμε όλες αυτές τις ομοιότητες και τις επιρροές.
Το ζήτημα είναι ότι πολλοί λίγοι έχουν την γνώση των αρχαίων Φαλληφορικών τελετουργιών, μιας και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν υπάρχει. σχεδόν καμία αναφορά Με την παρούσα συνέντευξη, με την ανάγνωση άλλων σχετικών πηγών που μπορεί να αποκτήσει ο καθένας μέσω διαδικτύου ή βιβλιογραφίας, αλλά και με την επαφή με κάποιο παραδοσιακό καρναβαλικό δρώμενο, ο ενδιαφερόμενος θα μπορέσει να αντιληφθεί και ο ίδιος τις άμεσες επιρροές που υπάρχουν από τα αρχαία δρώμενα.
Πώς διασώθηκαν μέσα στο χρόνο οι παραδόσεις των Φαλληφορίων που μετεξελίχθηκαν στο σύγχρονο Καρναβάλι, από τη στιγμή που η αρχαία ελληνική θρησκεία υπέστη απηνείς διωγμούς κατά τους μεταχριστιανικούς αιώνες;
Οπως είναι ευκόλως κατανοητό, τα φαλλικά λατρευτικά δρώμενα, απότοκα της ελληνικής θρησκευτικότητας, δεχτήκαν περισσότερο από όλα τα άλλα δρώμενα τον ποιο λυσσαλέο διωγμό κατά την επικράτηση του χριστιανισμού. Βέβαια πολλά από αυτά τα τελετουργικά κατάφεραν και επικράτησαν τελικά, αφού η λαϊκή ψυχή με την επιμονή της κατόρθωσε να τα εντάξει μέσα στην ίδια την λατρευτική πρακτική της χριστιανικής πίστης.
Παρ’ όλα αυτά, τα φαλλικά δρώμενα κατ ουσίαν, όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας, δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να στοιχηθούν με τις επιμέρους παραδόσεις της χριστιανικής θρησκείας. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ακόμα και σχεδόν στις μέρες μας, μετά από τόσους αιώνες, ο διωγμός τους συνεχίζεται, αφού δεν έχουν περάσει και πολλά χρόνια από την γνωστή μήνυση που άσκησαν χριστιανικές οργανώσεις, δια μέσου του πρωτοψάλτου Θεόδωρου Ακρίδα, για τη συλλογή και δημοσίευση σκωπτικών αποκριάτικων «τολμηρών» τραγουδιών της περίφημης ερμηνεύτριας παραδοσιακών τραγουδιών, της Δόμνας Σαμίου…
Από την άλλη είναι πράγματι συγκλονιστικό να συνειδητοποιεί κανείς ότι πολλά από αυτά τα δρώμενα κατάφεραν τελικά να επιβιώσουν σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έστω και με κάπως συγκεκαλυμμένη μορφή. Μάλιστα οι πρώτοι μελετητές των καρναβαλικών παραδοσιακών δρωμένων, θέλοντας να αιτιολογήσουν τις μεταμφιέσεις αυτές, χρονολογούσαν τις απαρχές τους κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, υποτίθεται για να μπορούν, δήθεν, οι Ελληνες με αυτό τον τρόπο να συνεννοούνται τις μέρες εκείνες για την οργάνωση της ελληνικής επανάστασης! Ο ισχυρισμός αυτός, είτε από άγνοια, είτε από καθαρή προσπάθεια απόκρυψης της διασύνδεσης τους με την «παγανιστική» αρχαιότητα, φαντάζει τουλάχιστον γελοίος. Ομως κάτι τέτοιο δεν πρέπει να μας ενοχλεί, αφού ο γέλωτας και η ευθυμία είναι το ζητούμενο των εορτών αυτών. Οποτε και η άποψη αυτή συμβαδίζει με την σκωπτική διάθεση των ημερών!
Από ποια κείμενα διασώζονται στις μέρες μας πηγές για τον τρόπο διεξαγωγής των Φαλληφορίων κατάτην αρχαιότητα;
Υπάρχουν πάμπολλες πηγές που προέκυψαν κατά την διετή περίπου ενδελεχή μας έρευνα, τόσο από πρωτογενείς πηγές, αφού μεγάλος αριθμός αρχαίων συγγραφέων έχουν αναφορές για το θέμα αυτό, όσο και από δευτερογενείς πηγές, διατυπωμένες από συγχρόνους ξένους μελετητές-ακαδημαϊκούς της ελληνικής θρησκευτικής παράδοσης. Πολύτιμες είναι οι πληροφορίες που μας δίδουν και οι κάθε λογής εικαστικές αρχαίες τέχνες, αφού σε αρκετά αγγεία, νομίσματα, ακόμη και αγάλματα που έχει δασώσει η αρχαιολογική σκαπάνη, υπάρχουν ικανές πληροφορίες που μας επιτρέπουν την τελική ανασύνθεση και παρουσίαση του όλου δρωμένου. Ακόμη, η λαογραφική ερεύνα μας αποκαλύπτει πολύ σημαντικά επιβιώματα των πρωταρχικών τελετουργιών αυτών στο σήμερα, αφού η εστιασμένη κατά γεωγραφικούς τόπους παράδοσή μας έχει διατηρήσει πολύ σημαντικά τελετουργικά στοιχεία – κατάλοιπα των φαλλικών τελετουργιών.
Αξίζει να παραθέσουμε μονάχα την πολύ σημαντική αναφορά του ίδιου του Αριστοτέλη, όπoυ στην Ποιητική του (5. 1449b 2) ισχυρίζεται ότι η ίδια η απαρχή της κωμωδίας, το δεύτερο ισάξιο μεγαλύτερο φιλολογικό είδος μαζί με την τραγωδία, προήρθε από τα αυτοσχέδια σκωπτικά άσματα και δρώμενα που λάμβαναν χώρα κατά την περίοδο του Χειμώνα στον ελληνικό χώρο. Αυτό που δηλαδή εμείς θεωρούμε ως κωμωδία, όπως διαμορφώθηκε ως λογοτεχνικό είδος την κλασσική εποχή αλλά και μετέπειτα στην Νέα κωμωδία, έλκει την καταγωγή της από την ελληνική θρησκευτική παράδοση. Με λίγα λόγια, ότι μέχρι και σήμερα εννοούμε με τον όρο κωμωδία, που ανθεί μέχρι τις μέρες μας ως ζωντανό φιλολογικό, θεατρικό, κινηματογραφικό είδος, προέρχεται από τη σταδιακή ωρίμανση-εξελιξη των φαλλικών ασμάτων και δρωμένων προς τιμήν του Θεού Διονύσου.
Γενικότερα, όμως, θα ισχυριζόμασταν ότι βιβλιογραφικά, για το ρόλο το σκοπό και το ύφος των φαλλικών τελετουργιών, καθώς και την πιο εσωτερική αποσυμβολιστική των γονιμοποιητικών ανθρωπίνων οργάνων, δεν υπάρχει κάποια εκτεταμένη και στοχευμένη βιβλιογραφική αποτύπωση ούτε στο εξωτερικό αλλά ούτε, φυσικά, στην Ελλάδα. Ευελπιστούμε ότι η δικιά μας προσπάθεια θα καταφέρει στο άμεσο μέλλον να καλύψει το ερευνητικό αυτό κενό.
Για ποιον λόγο αποφασίσατε να αναβιώσετε τα Φαλληφόρια στην Ελλάδα του 2014; Πόσο δύσκολο είναι ένα τέτοιο εγχείρημα;
Κατά την διάρκεια των ακαδημαϊκών μου μελετών στον Ελληνικό πολιτισμό, πολύ συχνά, είτε από την πλευρά της ενασχολήσεως μου με τις εκφάνσεις και τις επιβιώσεις της ελληνικής θρησκείας στη σημερινή εποχή δια μέσου της λαϊκής παραδόσεως, είτε από τις συνακόλουθες έρευνες μου στην λαογραφία, αλλά, κυρίως, από τις πιο ενδελεχείς προσεγγίσεις μου στην διασύνδεση τελετουργίας-θεάτρου, επιδιδόμουν στην απαραίτητη συγκέντρωση του πολυτίμου αυτού υλικού, γνωρίζοντας ότι κάποια συγκεκριμένη στιγμή θα επιχειρούσα την ανασύνθεση αυτών των δρωμένων.
Η ειδοποιός διαφορά είναι το ότι, ενώ πολλοί μελετητές έχουν καταγράψει σε άρθρα και σε διάφορα βιβλία το θέμα αυτό, ουδείς αποπειράθηκε μέχρι σήμερα να τα προσεγγίσει υπό το πρίσμα της τελετουργίας και δη της τελεσματικής αναβιώσεως. Κατά τον ίδιο τρόπο, άλλωστε, όπως έχει παρουσιαστεί σε πρότερο άρθρο σας στο εν λόγω περιοδικό, πράξαμε και με την τέλεση των Αδωνίων, επιχειρώντας -με μεγάλη αποδοχή- να αναβιώσουμε τις ημέρες του Πάσχα το τελετουργικό αυτό. Με τον τρόπο αυτό αναδείξαμε έμπρακτα τις επιρροές των εορτών του Αδώνιδος στα θρησκευτικά πεπραγμένα των δρωμένων της χριστιανικής λεγόμενης Μ. Εβδομάδας. Όμως πέρα από τις απαραίτητες επιστημονικής προσεγγίσεως αναφορές για την επαναφορά των τελετών αυτών, υπήρχε και ένας πιο προσωπικός λόγος για την πραγματοποίησή τους. Πολλές φορές, όταν έφταναν αυτές οι καρναβαλικές ημέρες, αναρωτιόμουν ότι ναι, ωραίες είναι όλες αυτές οι εορταστικές εκδηλώσεις με τις σύγχρονες διαστάσεις τους, με τις καλλίγραμμες βραζιλιάνες, με τους λατινογενείς ήχους και χορούς και τις παντός είδους μεταμφιέσεις… Ομως δεν θα ήταν αρκετά ενδιαφέρον να προταθεί και μία αμιγώς ελληνική διάσταση στις εορτές αυτές; Ακόμη και αν ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής είναι πολύ μακριά από την θέαση φαλλικών εορτών, δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να ανασυσταθούν;
Πράγματι ένα τέτοιο εγχείρημα ενέχει εξαιρετικές, κυρίως τεχνικές, δυσκολίες και αυτό διότι τα τελετουργικά αντικείμενα της τελετής ( προσωπεία, φαλλικό ξόανο, ειδικές ενδυμασίες) θα πρέπει να ακολουθούν σε κανόνες αισθητικής το πολύ υψηλό πρότυπο των προγόνων μας. Στην επίλυση αυτού του προβλήματος είχαμε την πολύτιμη συμβουλή του εξαιρετικού γλύπτη και ζωγράφου Εξηκία Τριβουλίδη. Αρκεί να σας αναφέρω ότι τα μέχρι τώρα αναπαραγόμενα αντικείμενα κατά την κατασκευή του αγγίζουν τα όρια της πειραματικής αρχαιολογίας, αφού συλλέγουμε κάθε δυνατή πληροφορία για την ανασύστασή τους.
Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να προβληματίσω τόσο εσάς όσο και τους αναγνώστες σας με ένα δικό μας ερώτημα: Αποτελεί άραγε η αναβίωση κάποιου τέτοιου δρώμενου «παράδοση»; Γεγονός είναι ότι υπάρχει μία τάση των νέων σε όλη την ελληνική επικράτεια να επαναπροσδιορίζουν στοιχεία της ελληνικής παράδοσης περισσότερο από ότι οι γονείς τους. Στο ερώτημα όμως αυτό απαντά ο ομότιμος καθηγητής της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μ.Γ. Μερακλής, αφού μέσα από τις μελέτες του περιγράφει την παράδοση ως μια δυναμική διαδικασία που ενσωματώνει και αποβάλλει ή επανανακαλύπτει τα στοιχεία που την επαναδομούν και την ανασυνθέτουν. Και αυτή φυσικά είναι και η μεγαλειώδης δύναμη της παράδοσης. Αρα η αναβίωση ενός πανάρχαιου Φαλληφορικού δρωμένου καταδεικνύει την ζωτική ενέργεια και το ζωτικό μετασχηματισμό της παράδοσης ως τρανταχτή απόδειξη και επικύρωσης της συνέχειας της πράγματι μεγαλειώδους ελληνικής πολιτισμικής εκφάνσεως.
Πείτε μας κάποια πράγματα για τις προετοιμασίες της διεξαγωγής των Φαλληφορίων τη φετινή περίοδο του Καρναβαλιού.
Η πρώτη χρονιά θεωρείται, όπως και κάθε ξεκίνημα, δύσκολη μα και γοητευτική συνάμα, γιατί τολμούμε μετά από τόσους αιώνες να βιώσουμε και όχι απλά να αναβιώσουμε ένα τόσο ξεχωριστό δρώμενο. Την τελεσματική ευθύνη των Φαλληφορείων την αναλαμβάνουν σε απόλυτη συνεργασία ο τελεστικός θίασος «Διόνυσος Ελευθερεύς» με την λατρευτική κοινότητα «Λάβρυς». Βεβαίως και πολλοί άλλοι που προσεγγίζουν με την απαραίτητη τελετουργική αίσθηση τα ελληνικά λατρευτικά δρώμενα θα συμπλεύσουν μαζί μας.
Το δρώμενο, για την πρώτη χρονιά τουλάχιστον (γιατί πολλά ακόμα στοιχεία θα προστεθούν τα μετέπειτα χρόνια καθιστώντας το ένα ξεχωριστό λαϊκό διαδραστικό δρώμενο), θα είναι μία πομπή του ιερού φαλλικού ξόανου του Διονύσου, το οποίο θα συνοδεύεται από τον εξάρχοντα ηθοποιό-Διόνυσο και τον συνακόλουθο διονυσιακό θίασο αποτελούμενο από Μαινάδες, Σατύρους, Σιληνούς, μεθοκόπους και τον Θεό Πάνα. Την πομπή θα συνοδεύει βακχική μουσική από άσκαυλους (γκάιντες), αρχαίους αυλούς, αλλά και τύμπανα. Σε δύο με τρεις σταθμούς, η πομπή θα σταματάει για να ακουστεί το αυτοσχέδιο σκωπτικό φαλλικό τραγούδι και μετέπειτα θα επιτελείται από ομάδα αρχαίας ορχήσεως ο περίφημος κωμαστικός χορός του λεγομένου και ως Κόρδακα. Στη συνέχεια θα επιτελείται ένα διαδραστικό, σκωπτικής υφής δρώμενο του θιάσου, με τους παρευρισκομένους θεατές. Αλλά επί αυτού δε θα αναφέρουμε περισσότερα διότι αποτελούν και την κυρίαρχη κωμική νότα της εορτής. Στην κατάληξή του το φαλλικό τέλεσμα θα εναποθέσει το ξόανο του Διονύσου σε κεντρικό σημείο, όπου και μετέπειτα θα ακολουθήσει από τελεστές και θεατές η λεγόμενη ευωχία. Εκεί θα διαμοιραστεί οίνος από ένα ευμεγέθη αγγείο και θα συνεχιστεί το τραγούδι και ο χορός με σύγχρονα περιπαικτικά τραγούδια της λαϊκής παράδοσης, συνδέοντας με αυτό τον τρόπο το αρχέγονο χθες με το αέναο σήμερα.
Εν κατακλείδι, εάν τις αυτές τις μέρες του καρναβαλικού κεφιού βρεθείτε σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, πέριξ της Ακροπόλεως και άξαφνα ξεπροβάλει μπροστά σας ένας τέτοιος θίασος με αριστοφανική διάθεση, με ζωτικό ενθουσιασμό και με σκωπτική ευπρέπεια, μην παραξενευτείτε αλλά προσεγγίστε μας. Δεν θέλουμε να προκαλέσουμε, αλλά να σας καλέσουμε να συμμετάσχετε σε κάτι τόσο ελληνικό και ξεχωριστό. Δεν θέλουμε να προσβάλουμε με τα αρχέγονα φαλλικά μας σύμβολα, αλλά να σας εισβάλλουμε στην διονυσιακή μέθεξη των ελληνικών αυτών εορτών. Δεν θέλουμε να αναβιώσουμε, αλλά να βιώσουμε με τον δέοντα σεβασμό τα ελληνικά δρώμενα.
Who is Who: Ο Ιωάννης Μπουσίου γεννήθηκε στην Πιερία το Μάιο του 1973, ζει και εργάζεται ως Διασώστης (ΕΚΑΒ) στην περιοχή του Πειραιά και έχει δύο παιδιά, την Ηώ και τον Υπερίονα. Πέραν των επαγγελματικών του εκπαιδεύσεων είναι τελειόφοιτος Πολιτισμολόγος του τμήματος Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Πατρών, ενώ παράλληλα βρίσκεται σε μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολιτική Διαχείριση και Σχεδιασμό Υπηρεσιών Υγείας.
Εχει γράψει αρκετά άρθρα που βασίζονται στη διασύνδεση των αρχαίων δρωμένων και τις επιβιώσεις τους στην σημερινή εποχή. Με τον τελεστικό θίασο «Διόνυσος- Ελευθερεύς» και σε συνεργασία με την λατρευτική κοινότητα «Λάβρυς», επιτελεί το Τελετουργικό των Αδωνίων, τα Φαλληφόρια, το δρώμενο του Διονύσου Δεντρίτη, ενώ έχει αναβιώσει και το δρώμενο του Διονυσιακού Διθυράμβου. Συμμετείχε με συνέντευξή του για τις ομοιότητες Αδωνη-Ιησού στο βιβλίο του Μηνά Παπαγεωργίου «Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών» (εκδ. Δαιδάλεος), ενώ από τις ίδιες εκδόσεις πρόκειται να παρουσιάσει στο μέλλον ένα συγγραφικό έργο που θα πραγματεύεται τις επιδράσεις των τελετουργικών του Αδώνιδος στα ορθόδοξα τελεστικά της Μ. Εβδομάδος.
Ιωάννης-Παρμενίδης Μπουσίου:
Αυτή την περίοδο (σ.σ τέλη Φλεβάρη του 2014) ολόκληρη η ελληνική επικράτεια, κινείται στους ρυθμούς του καρναβαλιού. Φανταχτερές στολές, εντυπωσιακά άρματα, αλλά και ιδιαίτερα έθιμα που αναβιώνουν σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, σκορπούν κέφι, χαρά και ξεγνοιασιά σε μικρούς και μεγάλους. Ομως από πού ξεκίνησαν όλα αυτά;
Στο πλαίσιο της ερώτησης αυτής, φέτος κάποιοι επιθυμούν να φέρουν στον… αφρό της επικαιρότητας κάτι πανάρχαιο και ξεχασμένο: Τα Διονυσιακά Φαλληφόρια πρόκειται να αναβιώσουν σε λίγα 24ωρα στο κέντρο της Αθήνας! Από τη μεριά μας επικοινωνήσαμε με τον άνθρωπο-κλειδί της κίνησης αυτής: Τον Ιωάννη-Παρμενίδη Μπουσίου!
Τι ακριβώς ήταν τα Φαλληφόρια στην αρχαία Ελλάδα και σε ποιες περιοχές εορτάζονταν;
Φαλληφόρια ονομάζονταν μία εορτή που επιτελούνταν στην Αττική στα πλαίσια των κατ’ άγρους Διονυσίων. Γενικότερα, όμως, οι Φαλλικές τελετουργίες ήταν άμεσα συνυφασμένες με την Λατρεία του Διονύσου. Aρα όπου συναντάμε τελετές Διονυσίων συναντάμε και Φαλληφορίες, εφόσον αυτές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτών των εορτών.
Με το γεγονός ότι οι διονυσιακές τελετουργίες ήταν ευρέως διαδεδομένες σε όλη την γεωγραφική επικράτεια του ελληνισμού, αντιλαμβανόμαστε το εκτεταμένο μέγεθος και την ισχύ των φαλληφορικών εορτών. Το κυρίαρχο μέρος της εορτής ήταν η περιφορά του φαλλού εν πομπή γι αυτό και μια εξίσου γνωστή ονομασία της τελετής ήταν και Φαλλαγώγια. Κατά την πορεία της πομπής άντρες μεταμφιεσμένοι σε Σιληνούς, Σατύρους και Βάκχίδες, με θύρσους δάδες και ξύλινα ραβδιά που κατέληγαν σε δερμάτινους φαλλούς, χόρευαν γύρω από το περιφερόμενο ξόανο του Διονύσου, ενώ προπορεύονταν πάντα το Φαλλικό άρμα. Κατά την πορεία, βέβαια, οι μετέχοντες της πομπής έπιναν από δερμάτινους ασκούς οίνο και περιέπαιζαν τους περαστικούς, ενώ με φαλλικά τραγούδια καλούσαν τον Διόνυσο–Φαλλήνα (προσωποποίηση του φαλλού) να έρθει να γιορτάσει μαζί τους. Οταν το ξόανο έφτανε στο προορισμό του, ακλουθούσαν πάλι χοροί και φαλλικά άσματα, αλλά και η συνακόλουθη ευωχία όλων των συμμετεχόντων με το άνοιγμα και την πόση από τα αγγεία που περιείχαν τον διονυσόγευστο οίνο. Υπήρχε μάλιστα και ένα ειδικό τελετουργικό αγγείο-ρυτό το οποίο, έκτος από την οικιακή λατρευτική χρήση του, πολύ πιθανών να χρησιμοποιούνταν και σε οινοποσίες των φαλληφορικών δρωμένων.
Τι συμβόλιζαν αυτού του είδους οι εορτασμοί; Υπάρχει κάποια σχέση με διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στη φύση;
Η λατρεία, και πιο συγκεκριμένα, η λιτανεία-περιφορά του φαλλού ως απεικονιστικό σύμβολο της γονιμότητος, σαφώς και αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος των γονιμικών τελετών που συνέδραμαν στην διασφάλισης της ευκαρπίας και ευγονίας.
Οι εορτασμοί αυτοί υπήρξαν ένα είδος τελετουργίας της γονιμότητος. Την αναπαριστούσαν τόσο με την αρχέγονη μαγικό-θρησκευτική τους μορφή, όσο και με το χαρακτήρα της μιμητικής αναπαράστασης, τον θάνατο του παλιού μέσα από την παγωνιά του χειμώνα, προς το ξεκίνημα-την αναγέννηση του νέου που οδηγεί στην απελευθέρωση και την ανανέωση της ζωής. Γι αυτό αλώστε οι τελετουργίες αυτές λαμβάνουν χωρά σε αυτήν την μεταιχμιακή εποχή του τέλους του Χειμώνα προς την αρχή της πολυπόθητης Ανοιξης.
Πώς αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι τη θέαση των φαλλικών συμβόλων σε κοινή θέα; Το ρωτώ αυτό διότι το σύγχρονο κοινωνικό status είναι τελείως διαφορετικό.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι αρχικά ο φαλλός λειτουργούσε στην καθημερινότητα του Ελληνα με αποτροπαϊκό – φυλακτήριο σκοπό, αφού θεωρούνταν ότι η απεικονιστική του παρουσία και μόνο προφυλλάσει και κρατά μακριά κάθε λογής επιβουλή που μπορεί να προέρχεται από κάποια εξωγενή κακόβουλη δύναμη. Γι’ αυτό και πολύ συχνά έξω απ τα σπίτια τους υπήρχαν φαλλικά σύμβολα που διασφάλιζαν την ακεραιότητα του ιδιωτικού τους χώρου.
Επίσης, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο διακεκριμένος γλωσσολόγος Μ. Κοπιδάκης στο άρθρο του “Και Διονύσου αρχαιότερα”, «Ακόμη και στους τάφους οι φαλλικές απεικονίσεις δεν είναι σπάνιες. Ο φαλλός υποδηλώνει τη μακαριότητα της μετά θάνατον ζωής, διασφαλίζει τη γαλήνη του νεκρού και προοιωνίζεται τη μέλλουσα αναγέννηση ή ακόμη και την εκ νεκρών ανάσταση!».
Από τις δύο παραπάνω διαπιστώσεις αντιλαμβανόμαστε το πόσο εξοικειωμένοι ήταν οι πρόγονοί μας με την έννοια του φαλλού και πόσο ενταγμένη ήταν η παρουσία του συμβόλου σε όλες τις εκφάνσεις του καθημερινού τους βίου.
Θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποστηρίξει κανείς πώς το σύγχρονο Καρναβάλι προέρχεται απ’ ευθείας από τα Φαλληφόρια; Ποιες οι ομοιότητες και οι διαφορές που εντοπίζετε;
Θα ήταν πράγματι παρακινδυνευμένο να υποστήριζε κανείς κάτι τέτοιο, αφού γνωρίζουμε ότι σε όλους του παραδοσιακούς πολιτισμούς επιτελούνται με ξεχωριστή τελετουργική μεγαλοπρέπεια πολλών και διαφορετικών ειδών καρναβαλικά τελετουργικά. Αλλωστε αυτού του είδους οι λατρείες αντλούν την καταγωγή τους από τις μακρινές απαρχές της εμφάνισης των πρώτων πολιτισμικών εκδηλώσεων, που πολλές φορές παρουσιάζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ακόμα και σε πολιτισμούς που γεωγραφικά ποτέ δεν έχουν έρθει σε επαφή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σύγχρονα καρναβαλικά δρώμενα στην Ελλάδα, που έχουν δεχτεί απειροπληθείς προσμίξεις ξενικών στοιχειών. Αναφέρομαι για παράδειγμα στο γνωστό καρναβάλι της Πάτρας και σε πολλές ακόμη αστικού τύπου καρναβαλικές εκδηλώσεις.
Μπορούμε, όμως, να ισχυριστούμε κάτι άλλο παράτολμο: Το ότι, κάθε, μα κάθε παραδοσιακό δρώμενο που επιτελείται στη σημερινή επικράτεια του ελληνικού χώρου τις μέρες αυτές (και κάποια λίγο καιρό πριν), ανάγεται με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο στα αρχέγονα ελληνικά τελετουργικά των φαλλικών τελετών και ασμάτων. Οι Μωμόγεροι στην Κομοτηνή, οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες στην Νάουσα, τα Ραγκουσάρια στην Καστοριά, οι γιορτές στην Αγία Αννα, ο βλάχικος γάμος στην Θήβα την τσικνοπέμπτη κ.α., εμφανίζουν αμέτρητες ομοιότητες με τα πρωταρχικά φαλλικά δρώμενα. Θα χρειάζονταν πολλές σελίδες για να αποδείξουμε όλες αυτές τις ομοιότητες και τις επιρροές.
Το ζήτημα είναι ότι πολλοί λίγοι έχουν την γνώση των αρχαίων Φαλληφορικών τελετουργιών, μιας και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν υπάρχει. σχεδόν καμία αναφορά Με την παρούσα συνέντευξη, με την ανάγνωση άλλων σχετικών πηγών που μπορεί να αποκτήσει ο καθένας μέσω διαδικτύου ή βιβλιογραφίας, αλλά και με την επαφή με κάποιο παραδοσιακό καρναβαλικό δρώμενο, ο ενδιαφερόμενος θα μπορέσει να αντιληφθεί και ο ίδιος τις άμεσες επιρροές που υπάρχουν από τα αρχαία δρώμενα.
Πώς διασώθηκαν μέσα στο χρόνο οι παραδόσεις των Φαλληφορίων που μετεξελίχθηκαν στο σύγχρονο Καρναβάλι, από τη στιγμή που η αρχαία ελληνική θρησκεία υπέστη απηνείς διωγμούς κατά τους μεταχριστιανικούς αιώνες;
Οπως είναι ευκόλως κατανοητό, τα φαλλικά λατρευτικά δρώμενα, απότοκα της ελληνικής θρησκευτικότητας, δεχτήκαν περισσότερο από όλα τα άλλα δρώμενα τον ποιο λυσσαλέο διωγμό κατά την επικράτηση του χριστιανισμού. Βέβαια πολλά από αυτά τα τελετουργικά κατάφεραν και επικράτησαν τελικά, αφού η λαϊκή ψυχή με την επιμονή της κατόρθωσε να τα εντάξει μέσα στην ίδια την λατρευτική πρακτική της χριστιανικής πίστης.
Παρ’ όλα αυτά, τα φαλλικά δρώμενα κατ ουσίαν, όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας, δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να στοιχηθούν με τις επιμέρους παραδόσεις της χριστιανικής θρησκείας. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ακόμα και σχεδόν στις μέρες μας, μετά από τόσους αιώνες, ο διωγμός τους συνεχίζεται, αφού δεν έχουν περάσει και πολλά χρόνια από την γνωστή μήνυση που άσκησαν χριστιανικές οργανώσεις, δια μέσου του πρωτοψάλτου Θεόδωρου Ακρίδα, για τη συλλογή και δημοσίευση σκωπτικών αποκριάτικων «τολμηρών» τραγουδιών της περίφημης ερμηνεύτριας παραδοσιακών τραγουδιών, της Δόμνας Σαμίου…
Από την άλλη είναι πράγματι συγκλονιστικό να συνειδητοποιεί κανείς ότι πολλά από αυτά τα δρώμενα κατάφεραν τελικά να επιβιώσουν σε πολλά μέρη της Ελλάδας, έστω και με κάπως συγκεκαλυμμένη μορφή. Μάλιστα οι πρώτοι μελετητές των καρναβαλικών παραδοσιακών δρωμένων, θέλοντας να αιτιολογήσουν τις μεταμφιέσεις αυτές, χρονολογούσαν τις απαρχές τους κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, υποτίθεται για να μπορούν, δήθεν, οι Ελληνες με αυτό τον τρόπο να συνεννοούνται τις μέρες εκείνες για την οργάνωση της ελληνικής επανάστασης! Ο ισχυρισμός αυτός, είτε από άγνοια, είτε από καθαρή προσπάθεια απόκρυψης της διασύνδεσης τους με την «παγανιστική» αρχαιότητα, φαντάζει τουλάχιστον γελοίος. Ομως κάτι τέτοιο δεν πρέπει να μας ενοχλεί, αφού ο γέλωτας και η ευθυμία είναι το ζητούμενο των εορτών αυτών. Οποτε και η άποψη αυτή συμβαδίζει με την σκωπτική διάθεση των ημερών!
Από ποια κείμενα διασώζονται στις μέρες μας πηγές για τον τρόπο διεξαγωγής των Φαλληφορίων κατάτην αρχαιότητα;
Υπάρχουν πάμπολλες πηγές που προέκυψαν κατά την διετή περίπου ενδελεχή μας έρευνα, τόσο από πρωτογενείς πηγές, αφού μεγάλος αριθμός αρχαίων συγγραφέων έχουν αναφορές για το θέμα αυτό, όσο και από δευτερογενείς πηγές, διατυπωμένες από συγχρόνους ξένους μελετητές-ακαδημαϊκούς της ελληνικής θρησκευτικής παράδοσης. Πολύτιμες είναι οι πληροφορίες που μας δίδουν και οι κάθε λογής εικαστικές αρχαίες τέχνες, αφού σε αρκετά αγγεία, νομίσματα, ακόμη και αγάλματα που έχει δασώσει η αρχαιολογική σκαπάνη, υπάρχουν ικανές πληροφορίες που μας επιτρέπουν την τελική ανασύνθεση και παρουσίαση του όλου δρωμένου. Ακόμη, η λαογραφική ερεύνα μας αποκαλύπτει πολύ σημαντικά επιβιώματα των πρωταρχικών τελετουργιών αυτών στο σήμερα, αφού η εστιασμένη κατά γεωγραφικούς τόπους παράδοσή μας έχει διατηρήσει πολύ σημαντικά τελετουργικά στοιχεία – κατάλοιπα των φαλλικών τελετουργιών.
Αξίζει να παραθέσουμε μονάχα την πολύ σημαντική αναφορά του ίδιου του Αριστοτέλη, όπoυ στην Ποιητική του (5. 1449b 2) ισχυρίζεται ότι η ίδια η απαρχή της κωμωδίας, το δεύτερο ισάξιο μεγαλύτερο φιλολογικό είδος μαζί με την τραγωδία, προήρθε από τα αυτοσχέδια σκωπτικά άσματα και δρώμενα που λάμβαναν χώρα κατά την περίοδο του Χειμώνα στον ελληνικό χώρο. Αυτό που δηλαδή εμείς θεωρούμε ως κωμωδία, όπως διαμορφώθηκε ως λογοτεχνικό είδος την κλασσική εποχή αλλά και μετέπειτα στην Νέα κωμωδία, έλκει την καταγωγή της από την ελληνική θρησκευτική παράδοση. Με λίγα λόγια, ότι μέχρι και σήμερα εννοούμε με τον όρο κωμωδία, που ανθεί μέχρι τις μέρες μας ως ζωντανό φιλολογικό, θεατρικό, κινηματογραφικό είδος, προέρχεται από τη σταδιακή ωρίμανση-εξελιξη των φαλλικών ασμάτων και δρωμένων προς τιμήν του Θεού Διονύσου.
Γενικότερα, όμως, θα ισχυριζόμασταν ότι βιβλιογραφικά, για το ρόλο το σκοπό και το ύφος των φαλλικών τελετουργιών, καθώς και την πιο εσωτερική αποσυμβολιστική των γονιμοποιητικών ανθρωπίνων οργάνων, δεν υπάρχει κάποια εκτεταμένη και στοχευμένη βιβλιογραφική αποτύπωση ούτε στο εξωτερικό αλλά ούτε, φυσικά, στην Ελλάδα. Ευελπιστούμε ότι η δικιά μας προσπάθεια θα καταφέρει στο άμεσο μέλλον να καλύψει το ερευνητικό αυτό κενό.
Για ποιον λόγο αποφασίσατε να αναβιώσετε τα Φαλληφόρια στην Ελλάδα του 2014; Πόσο δύσκολο είναι ένα τέτοιο εγχείρημα;
Κατά την διάρκεια των ακαδημαϊκών μου μελετών στον Ελληνικό πολιτισμό, πολύ συχνά, είτε από την πλευρά της ενασχολήσεως μου με τις εκφάνσεις και τις επιβιώσεις της ελληνικής θρησκείας στη σημερινή εποχή δια μέσου της λαϊκής παραδόσεως, είτε από τις συνακόλουθες έρευνες μου στην λαογραφία, αλλά, κυρίως, από τις πιο ενδελεχείς προσεγγίσεις μου στην διασύνδεση τελετουργίας-θεάτρου, επιδιδόμουν στην απαραίτητη συγκέντρωση του πολυτίμου αυτού υλικού, γνωρίζοντας ότι κάποια συγκεκριμένη στιγμή θα επιχειρούσα την ανασύνθεση αυτών των δρωμένων.
Η ειδοποιός διαφορά είναι το ότι, ενώ πολλοί μελετητές έχουν καταγράψει σε άρθρα και σε διάφορα βιβλία το θέμα αυτό, ουδείς αποπειράθηκε μέχρι σήμερα να τα προσεγγίσει υπό το πρίσμα της τελετουργίας και δη της τελεσματικής αναβιώσεως. Κατά τον ίδιο τρόπο, άλλωστε, όπως έχει παρουσιαστεί σε πρότερο άρθρο σας στο εν λόγω περιοδικό, πράξαμε και με την τέλεση των Αδωνίων, επιχειρώντας -με μεγάλη αποδοχή- να αναβιώσουμε τις ημέρες του Πάσχα το τελετουργικό αυτό. Με τον τρόπο αυτό αναδείξαμε έμπρακτα τις επιρροές των εορτών του Αδώνιδος στα θρησκευτικά πεπραγμένα των δρωμένων της χριστιανικής λεγόμενης Μ. Εβδομάδας. Όμως πέρα από τις απαραίτητες επιστημονικής προσεγγίσεως αναφορές για την επαναφορά των τελετών αυτών, υπήρχε και ένας πιο προσωπικός λόγος για την πραγματοποίησή τους. Πολλές φορές, όταν έφταναν αυτές οι καρναβαλικές ημέρες, αναρωτιόμουν ότι ναι, ωραίες είναι όλες αυτές οι εορταστικές εκδηλώσεις με τις σύγχρονες διαστάσεις τους, με τις καλλίγραμμες βραζιλιάνες, με τους λατινογενείς ήχους και χορούς και τις παντός είδους μεταμφιέσεις… Ομως δεν θα ήταν αρκετά ενδιαφέρον να προταθεί και μία αμιγώς ελληνική διάσταση στις εορτές αυτές; Ακόμη και αν ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής είναι πολύ μακριά από την θέαση φαλλικών εορτών, δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να ανασυσταθούν;
Πράγματι ένα τέτοιο εγχείρημα ενέχει εξαιρετικές, κυρίως τεχνικές, δυσκολίες και αυτό διότι τα τελετουργικά αντικείμενα της τελετής ( προσωπεία, φαλλικό ξόανο, ειδικές ενδυμασίες) θα πρέπει να ακολουθούν σε κανόνες αισθητικής το πολύ υψηλό πρότυπο των προγόνων μας. Στην επίλυση αυτού του προβλήματος είχαμε την πολύτιμη συμβουλή του εξαιρετικού γλύπτη και ζωγράφου Εξηκία Τριβουλίδη. Αρκεί να σας αναφέρω ότι τα μέχρι τώρα αναπαραγόμενα αντικείμενα κατά την κατασκευή του αγγίζουν τα όρια της πειραματικής αρχαιολογίας, αφού συλλέγουμε κάθε δυνατή πληροφορία για την ανασύστασή τους.
Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να προβληματίσω τόσο εσάς όσο και τους αναγνώστες σας με ένα δικό μας ερώτημα: Αποτελεί άραγε η αναβίωση κάποιου τέτοιου δρώμενου «παράδοση»; Γεγονός είναι ότι υπάρχει μία τάση των νέων σε όλη την ελληνική επικράτεια να επαναπροσδιορίζουν στοιχεία της ελληνικής παράδοσης περισσότερο από ότι οι γονείς τους. Στο ερώτημα όμως αυτό απαντά ο ομότιμος καθηγητής της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μ.Γ. Μερακλής, αφού μέσα από τις μελέτες του περιγράφει την παράδοση ως μια δυναμική διαδικασία που ενσωματώνει και αποβάλλει ή επανανακαλύπτει τα στοιχεία που την επαναδομούν και την ανασυνθέτουν. Και αυτή φυσικά είναι και η μεγαλειώδης δύναμη της παράδοσης. Αρα η αναβίωση ενός πανάρχαιου Φαλληφορικού δρωμένου καταδεικνύει την ζωτική ενέργεια και το ζωτικό μετασχηματισμό της παράδοσης ως τρανταχτή απόδειξη και επικύρωσης της συνέχειας της πράγματι μεγαλειώδους ελληνικής πολιτισμικής εκφάνσεως.
Πείτε μας κάποια πράγματα για τις προετοιμασίες της διεξαγωγής των Φαλληφορίων τη φετινή περίοδο του Καρναβαλιού.
Η πρώτη χρονιά θεωρείται, όπως και κάθε ξεκίνημα, δύσκολη μα και γοητευτική συνάμα, γιατί τολμούμε μετά από τόσους αιώνες να βιώσουμε και όχι απλά να αναβιώσουμε ένα τόσο ξεχωριστό δρώμενο. Την τελεσματική ευθύνη των Φαλληφορείων την αναλαμβάνουν σε απόλυτη συνεργασία ο τελεστικός θίασος «Διόνυσος Ελευθερεύς» με την λατρευτική κοινότητα «Λάβρυς». Βεβαίως και πολλοί άλλοι που προσεγγίζουν με την απαραίτητη τελετουργική αίσθηση τα ελληνικά λατρευτικά δρώμενα θα συμπλεύσουν μαζί μας.
Το δρώμενο, για την πρώτη χρονιά τουλάχιστον (γιατί πολλά ακόμα στοιχεία θα προστεθούν τα μετέπειτα χρόνια καθιστώντας το ένα ξεχωριστό λαϊκό διαδραστικό δρώμενο), θα είναι μία πομπή του ιερού φαλλικού ξόανου του Διονύσου, το οποίο θα συνοδεύεται από τον εξάρχοντα ηθοποιό-Διόνυσο και τον συνακόλουθο διονυσιακό θίασο αποτελούμενο από Μαινάδες, Σατύρους, Σιληνούς, μεθοκόπους και τον Θεό Πάνα. Την πομπή θα συνοδεύει βακχική μουσική από άσκαυλους (γκάιντες), αρχαίους αυλούς, αλλά και τύμπανα. Σε δύο με τρεις σταθμούς, η πομπή θα σταματάει για να ακουστεί το αυτοσχέδιο σκωπτικό φαλλικό τραγούδι και μετέπειτα θα επιτελείται από ομάδα αρχαίας ορχήσεως ο περίφημος κωμαστικός χορός του λεγομένου και ως Κόρδακα. Στη συνέχεια θα επιτελείται ένα διαδραστικό, σκωπτικής υφής δρώμενο του θιάσου, με τους παρευρισκομένους θεατές. Αλλά επί αυτού δε θα αναφέρουμε περισσότερα διότι αποτελούν και την κυρίαρχη κωμική νότα της εορτής. Στην κατάληξή του το φαλλικό τέλεσμα θα εναποθέσει το ξόανο του Διονύσου σε κεντρικό σημείο, όπου και μετέπειτα θα ακολουθήσει από τελεστές και θεατές η λεγόμενη ευωχία. Εκεί θα διαμοιραστεί οίνος από ένα ευμεγέθη αγγείο και θα συνεχιστεί το τραγούδι και ο χορός με σύγχρονα περιπαικτικά τραγούδια της λαϊκής παράδοσης, συνδέοντας με αυτό τον τρόπο το αρχέγονο χθες με το αέναο σήμερα.
Εν κατακλείδι, εάν τις αυτές τις μέρες του καρναβαλικού κεφιού βρεθείτε σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, πέριξ της Ακροπόλεως και άξαφνα ξεπροβάλει μπροστά σας ένας τέτοιος θίασος με αριστοφανική διάθεση, με ζωτικό ενθουσιασμό και με σκωπτική ευπρέπεια, μην παραξενευτείτε αλλά προσεγγίστε μας. Δεν θέλουμε να προκαλέσουμε, αλλά να σας καλέσουμε να συμμετάσχετε σε κάτι τόσο ελληνικό και ξεχωριστό. Δεν θέλουμε να προσβάλουμε με τα αρχέγονα φαλλικά μας σύμβολα, αλλά να σας εισβάλλουμε στην διονυσιακή μέθεξη των ελληνικών αυτών εορτών. Δεν θέλουμε να αναβιώσουμε, αλλά να βιώσουμε με τον δέοντα σεβασμό τα ελληνικά δρώμενα.
Who is Who: Ο Ιωάννης Μπουσίου γεννήθηκε στην Πιερία το Μάιο του 1973, ζει και εργάζεται ως Διασώστης (ΕΚΑΒ) στην περιοχή του Πειραιά και έχει δύο παιδιά, την Ηώ και τον Υπερίονα. Πέραν των επαγγελματικών του εκπαιδεύσεων είναι τελειόφοιτος Πολιτισμολόγος του τμήματος Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Πατρών, ενώ παράλληλα βρίσκεται σε μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολιτική Διαχείριση και Σχεδιασμό Υπηρεσιών Υγείας.
Εχει γράψει αρκετά άρθρα που βασίζονται στη διασύνδεση των αρχαίων δρωμένων και τις επιβιώσεις τους στην σημερινή εποχή. Με τον τελεστικό θίασο «Διόνυσος- Ελευθερεύς» και σε συνεργασία με την λατρευτική κοινότητα «Λάβρυς», επιτελεί το Τελετουργικό των Αδωνίων, τα Φαλληφόρια, το δρώμενο του Διονύσου Δεντρίτη, ενώ έχει αναβιώσει και το δρώμενο του Διονυσιακού Διθυράμβου. Συμμετείχε με συνέντευξή του για τις ομοιότητες Αδωνη-Ιησού στο βιβλίο του Μηνά Παπαγεωργίου «Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών» (εκδ. Δαιδάλεος), ενώ από τις ίδιες εκδόσεις πρόκειται να παρουσιάσει στο μέλλον ένα συγγραφικό έργο που θα πραγματεύεται τις επιδράσεις των τελετουργικών του Αδώνιδος στα ορθόδοξα τελεστικά της Μ. Εβδομάδος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου